Akatalazemi, eritrositlerde çok düşük bir katalaz aktivitesi ile ilişkili bir metabolik durumdur. Katalaz, hidrojen peroksitin su ve oksijene parçalanmasından sorumlu bir antioksidan enzimdir. Akatalazemi, genel popülasyondaki bireylerin 31.250’de 1 tahmini sıklığı ile çok nadir görülen bir genetik bozukluğu temsil eder. Çeşitli epidemiyolojik araştırmalara göre, bu bozukluğun yaygınlığı Japonya’da 12.500 kişide 1, İsviçre’de 25.000 kişide 1 ve Macaristan’da 20.000 kişide 1’dir.
Akatalazya veya katalaz eksikliği bozukluğu olarak da adlandırılan akatalazemi, CAT genindeki mutasyonların neden olduğu konjenital bir hastalıktır. Hastalık, katalaz adı verilen bir enzimin ciddi eksikliği ile karakterizedir. Akatalazemi, otozomal resesif bir şekilde kalıtılır ve çoğunlukla asemptomatik kalır. Bazı nadir durumlarda, hastalık ağız içinde ülser oluşumuna ve oksijen eksikliği nedeniyle yumuşak dokunun ölümüne (kangren) neden olur – bu özel durum Takahara hastalığı olarak adlandırılır. Ayrıca, akatalazemili kişilerde diabetes mellitus ve ateroskleroz gelişme riski daha yüksektir.
Akatalasemi Nedenleri Nelerdir?
Akatalazemi, öncelikle katalaz kodlayan CAT genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Katalaz aktivitesindeki bir eksiklik, yetersiz ayrışma nedeniyle aşırı hidrojen peroksit birikmesine neden olur. Düşük seviyelerde hidrojen peroksit bir sinyal molekülü gibi davransa da, daha yüksek konsantrasyonlarda oldukça toksiktir. Bir dizi kimyasal reaksiyon yoluyla, hidrojen peroksit daha toksik reaktif oksijen türlerine dönüştürülebilir, bu da DNA, proteinler ve lipitlerde oksidatif hasara neden olarak oksidatif strese yol açar. Bununla birlikte, hastalığın asemptomatik doğası, glutatyon peroksidaz gibi katalaz benzeri aktiviteye sahip diğer enzimlerin telafi edici etkisine bağlı olabilir.
Akatalazemi ile ilişkili ağız ülserleri ve kangren, esas olarak hidrojen peroksit kaynaklı yumuşak doku hasarından kaynaklanır. Ayrıca hidrojen peroksit pankreasın beta hücrelerine zarar verir ve insülin sekresyonunu bozar. Bu, akatalazemi hastalarının diabetes mellitus’a daha yüksek duyarlılığının arkasındaki ana neden olabilir. Bazı insanlarda akatalasemi, CAT gen mutasyonu ile ilişkili değildir, bu da epigenetik ve çevresel faktörlerin hem hastalık gelişiminden hem de sonraki komplikasyonlardan sorumlu olabileceğini düşündürmektedir.
Akatalasemi Nasıl Teşhis Edilir?
Akatalazeminin ilk tanısı esas olarak ağız muayenesine dayanır ve ardından şüpheli hastanın ayrıntılı bir aile öyküsü elde edilir. Teşhis öncelikle moleküler genetik testler kromozomal genetik testler ve biyokimyasal genetik testler gibi çeşitli genetik testlerle doğrulanır. CAT geninin tüm kodlama bölgesinin yeni nesil dizilimi ve delesyon/duplikasyon analizi, akatalazemi için en sık kullanılan teşhis yöntemleridir. Testler esas olarak şüpheli hastalarda nedensel mutasyonları belirlemek için kullanılır.
Akatalasemi Nasıl Tedavi Edilir?
Şu anda, akatalasemi için bir tedavi yoktur. Akatalazeminin ana semptomları oral ülser ve kangren olduğundan, periodontal tedavilerin genellikle doku hasarını azalttığı ve ağız hijyenini iyileştirdiği düşünülmektedir. Gen ve enzim terapisi ile ilgili olarak, hayvan çalışmaları, eksojen katalaz içeren yapay hücrelerin implantasyonunun, işlevsel olmayan endojen enzimin yerini alabileceğini ve akatalazemi ile ilişkili koşulları iyileştirebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, şu anda bu gerçeği ortaya koyacak hiçbir insan çalışması mevcut değildir.
Kaynak: News Medical, What is Acatalasemia?, 2021
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/acatalasemia#synonyms
https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/363/acatalasemia
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24522161
