Ruh sağlığı koşulları, bir kişinin zihinsel işlevindeki bir sorunu yansıtan düşünce, duygu veya davranışındaki (veya bunların bir kombinasyonundaki) rahatsızlıklardır. Sosyal, iş veya aile etkinliklerinde sıkıntıya veya sakatlığa neden olurlar. “Fiziksel hastalık” ifadesinin bir dizi fiziksel sağlık sorununu tanımlamak için kullanılması gibi, “akıl hastalığı” terimi de çeşitli akıl sağlığı koşullarını kapsar.
Akıl Hastalığı Nedir?
Amerikan Psikiyatri Birliği, akıl hastalığını “duygu, düşünce veya davranıştaki değişiklikleri veya bunların bir kombinasyonunu” içeren bir sağlık durumu olarak tanımlar. Tedavi edilmezse, akıl hastalıkları, çalışma, aileye bakma ve başkalarıyla ilişki kurma ve etkileşim kurma yeteneğiniz de dahil olmak üzere günlük yaşam üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir. Şeker hastalığı veya kalp hastalığı gibi diğer tıbbi durumlara benzer şekilde, akıl hastalığına sahip olmakta utanılacak bir şey yoktur ve destek ve tedavi mevcuttur.
Akıl hastalıkları Amerika Birleşik Devletleri’nde inanılmaz derecede yaygındır. Her yıl:
– ABD’de her 5 yetişkinden 1’i akıl hastalığı geçiriyor.
– 25 ABD’li yetişkinden 1’i ciddi akıl hastalığıyla yaşıyor.
– 6 ila 17 yaşları arasındaki 6 ABD’li gençten 1’i akıl sağlığı hastalığı yaşıyor.
Ciddi akıl hastalığı (SMI), sağlık uzmanları tarafından en şiddetli akıl sağlığı koşullarını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bu hastalıklar, bir veya daha fazla ana yaşam faaliyetini önemli ölçüde etkiler veya sınırlar. En yaygın SMI’lerden ikisi bipolar bozukluk ve şizofrenidir.
Akıl Hastalığı Türleri Nelerdir?
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin teşhis kılavuzu olan Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM-5) beşinci baskısında listelenen yüzlerce akıl hastalığı vardır. DSM-5, hastalıkları teşhis kriterlerine göre kategorilere ayırır.
1- Anksiyete Bozuklukları
Bu akıl hastalıkları grubu, nefes darlığı, hızlı kalp atışı ve baş dönmesi gibi fiziksel semptomların eşlik ettiği önemli endişe veya korku duyguları ile karakterizedir. Üç ana kaygı bozukluğu şunlardır:
- Yaygın anksiyete bozukluğu (GAD)
- Panik atak
- Sosyal anksiyete bozukluğu (SAD)
2- Bipolar ve İlişkili Bozukluklar
Eskiden manik depresyon olarak bilinen bipolar bozukluklar, değişen mani , hipomani ve majör depresyon atakları ile karakterize edilir. Üç geniş bipolar bozukluk türü vardır:
- Bipolar I
- Bipolar II
- Siklotimi
3- Depresif Bozukluklar
Tüm depresif bozuklukların ortak özelliği, kişinin işlevsellik kapasitesini önemli ölçüde etkileyen fiziksel belirtiler ve bilişsel değişikliklerin eşlik ettiği üzgün, boş veya huzursuz ruh halinin varlığıdır. Örnekler arasında majör depresif bozukluk ve adet öncesi disforik bozukluk (PMDD) bulunur.
4- Yıkıcı, Dürtü Kontrol ve Davranış Bozuklukları
Duygu ve davranışların kendi kendini kontrol etmesiyle ilgili sorunları içeren bir grup psikiyatrik durum. Bu gruptaki bozukluklar şunları içerir:
- Aralıklı patlayıcı bozukluk
- Kleptomani
- Karşı gelme bozukluğu (ODD)
- Piromani
5- Disosiyatif Bozukluklar
Bu psikiyatrik sendrom grubu, bilinç, hatıralar, duygular, algılar ve davranışlar arasında, hatta kişinin kendi kimliği veya benlik duygusu arasında istemsiz bir kopukluk ile karakterizedir.
6- Eliminasyon Bozuklukları
Boşaltım bozukluğu olan çocuklar, istemsiz olsun ya da olmasın, uygun olmayan zamanlarda ve uygun olmayan yerlerde tekrar tekrar idrar veya dışkılarını boşaltırlar.
7- Beslenme ve Yeme Bozuklukları
Yeme bozuklukları, zayıf fiziksel ve psikolojik sağlığa yol açan sürekli bir yeme düzeni bozukluğu ile karakterizedir. Üç ana yeme bozukluğu şunları içerir:
- Anoreksiya nervoza
- Tıkınırcasına yeme bozukluğu
- Bulimia nervoza
8- Cinsiyet Disforisi
Daha önce cinsiyet kimliği bozukluğu olarak bilinen cinsiyet disforisi , bir kişinin cinsiyet kimliği doğumda atanan cinsiyetle çeliştiği için aşırı rahatsızlık veya sıkıntı hissettiğinde ortaya çıkar.
9- Nörobilişsel Bozukluklar
Bu bozukluklar, bir kişinin önceki bilişsel işlev düzeyinde bir azalma ile karakterize edilir. Alzheimer hastalığına ek olarak, bu kategorideki diğer durumlar şunları içerir:
- Huntington hastalığı
- HIV enfeksiyonuna bağlı nörobilişsel sorunlar
- Travmatik beyin hasarı (TBI)
10- Nörogelişimsel Bozukluklar
Bu bozukluklar tipik olarak gelişimin erken döneminde, genellikle bir çocuk ilkokula başlamadan önce ortaya çıkar. Kişisel, sosyal, akademik veya mesleki işlevsellikte bozulmalar ile karakterizedirler. Nörogelişimsel bozuklukların örnekleri şunları içerir:
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Otizm
- Öğrenme ve zihinsel engeller
11- Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar
Adından da anlaşılacağı gibi, bu bozukluklar, obsesyon ve/veya kompulsiyonların varlığı ile karakterize edilir. Obsesif-kompulsif ve ilgili bozuklukların örnekleri şunları içerir:
- Vücut dismorfik bozukluğu
- İstifleme bozukluğu
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
12- Parafilik Bozukluklar
Sıkıntıya veya bozulmaya neden olan yoğun veya kalıcı cinsel ilgileri tanımlar. Bunlar, atipik cinsel ilgileri içeren tekrarlayan fanteziler, dürtüler veya davranışlar içerebilir.
13- Kişilik Bozuklukları
Bu bozukluklar, sıkıntıya veya bozulmaya neden olan kalıcı, esnek olmayan bir deneyim ve davranış modeli ile karakterize edilir. Şu anda kabul edilen 10 kişilik bozukluğu vardır.
14- Şizofreni Spektrumu ve Diğer Psikotik Bozukluklar
Bu bozukluklar, aşağıdaki alanlardan bir veya daha fazlasındaki anormallikler ile tanımlanır:
- Sanrılar
- Düzensiz düşünce
- Düzensiz veya anormal motor davranış
- Halüsinasyonlar
- Olumsuz belirtiler
15- Cinsel İşlev Bozuklukları
Bu heterojen bozukluk grubu, bir kişinin cinsel zevke tam olarak girememesi veya deneyimleyememesi ile karakterize edilir. En yaygın cinsel işlev bozukluklarından bazıları şunlardır:
- Gecikmiş boşalma
- Erektil bozukluk
- Kadın orgazm bozukluğu
- Kadın cinsel ilgi/uyarılma bozukluğu
16- Uyku-Uyanıklık Bozuklukları
Birkaç farklı uyku-uyanıklık bozukluğu türü vardır ve bunların hepsi, arzu edilen veya sosyal olarak uygun zamanlarda uykuya dalma veya uyanık kalma problemlerini içerir. Bu bozukluklar, sirkadiyen ritimlerin çevredeki ortamla yanlış hizalanması veya sirkadiyen sistemin kendi anormallikleri ile karakterize edilir. Yaygın uyku-uyanıklık bozuklukları arasında uykusuzluk ve narkolepsi bulunur.
17- Somatik Belirti ve İlişkili Bozukluklar
Bu bozuklukları olan kişiler, ağrı, güçsüzlük veya nefes darlığı gibi fiziksel semptomlar hakkında aşırı, abartılı kaygı hissederler. Bu meşguliyet o kadar yoğundur ki kişinin günlük hayatını bozar.
18- Madde Bağlantılı ve Bağımlılık Yapıcı Bozukluklar
Madde ile ilgili tüm bozukluklar, geri çekilme, tolerans ve aşermeyi içerebilen bir dizi davranışsal ve fiziksel semptomla karakterize edilir. Maddeye bağlı bozukluklar , 10 ayrı ilaç sınıfının kullanımından kaynaklanabilir.
19- Travma ve Strese Bağlı Bozukluklar
Bu grup, travmatik veya stresli bir olaya maruz kalma ile ilgili bozuklukları içerir. En yaygın olanı travma sonrası stres bozukluğudur (TSSB).
Akıl Hastalıklarının Belirtileri Nelerdir?
Herkes ruh sağlığında inişler ve çıkışlar yaşar. Sevilen birinin kaybı gibi stresli bir deneyim, psikolojik sağlığınızı geçici olarak azaltabilir. Genel olarak, akıl hastalığı kriterlerini karşılamak için semptomlarınız önemli bir sıkıntıya neden olmalı veya sosyal, mesleki veya eğitimsel işleyişinize müdahale etmeli ve belirli bir süre sürmelidir.
Her bozukluğun, ciddiyeti büyük ölçüde değişebilen kendi semptomları vardır, ancak yetişkinlerde ve ergenlerde yaygın olarak görülen akıl hastalığı belirtileri şunları içerebilir:
Aşırı korku veya huzursuzluk: Korkmuş, endişeli, gergin veya paniklemiş hissetmek
Ruh hali değişiklikleri: Derin üzüntü, neşeyi ifade edememe, durumlara kayıtsızlık, umutsuzluk duyguları, görünürde bir sebep olmaksızın uygunsuz zamanlarda kahkahalar veya intihar düşünceleri
Düşünme sorunları: Konsantre olamama ya da açıklanması zor olan bellek, düşünce ya da konuşma sorunları
Uyku veya iştah değişiklikleri: Normalden çok daha fazla veya daha az uyumak ve yemek yemek; fark edilir ve hızlı kilo alımı veya kaybı
Geri çekilme: Uzun süre oturmak ve hiçbir şey yapmamak ya da önceden zevk alınan aktiviteleri bırakmak
Bu belirtilerden bir veya ikisinin varlığının tek başına bir akıl hastalığınız olduğu anlamına gelmediğini belirtmek önemlidir. Ancak daha fazla değerlendirmeye ihtiyacınız olabileceğini gösterir. Bu belirtilerden birkaçını aynı anda yaşıyorsanız ve bunlar günlük hayatınıza devam etmenizi engelliyorsa, bir doktora veya ruh sağlığı uzmanına başvurmalısınız.
Akıl Hastalıklarının Nedenleri Nelerdir?
Akıl hastalığının tek bir nedeni yoktur. Bunun yerine, bunların çok çeşitli faktörlerden (bazen kombinasyon halinde) kaynaklandığı düşünülmektedir. Aşağıdakiler, birinin akıl hastalığı geliştirip geliştirmediğini etkileyebilecek bazı faktörlerdir:
Biyoloji: Beyin kimyası akıl hastalıklarında önemli bir rol oynar. Beyindeki kimyasal haberciler olan nörotransmitterlerdeki değişiklikler ve dengesizlikler genellikle zihinsel bozukluklarla ilişkilidir.
Çevresel maruziyetler: Rahim içinde belirli maddelere maruz kalan çocuklar, akıl hastalığı geliştirme riski daha yüksek olabilir. Örneğin, anneniz size hamileyken alkol içtiyse, uyuşturucu kullandıysa veya zararlı kimyasallara veya toksinlere maruz kaldıysa, yüksek risk altında olabilirsiniz.
Genetik: Uzmanlar, birçok akıl hastalığının ailelerde ortaya çıkma eğiliminde olduğunu ve bunun genetik bir bileşen olduğunu uzun zamandır kabul ediyor. Örneğin, otizm, bipolar bozukluk, majör depresyon ve şizofreni gibi akıl hastalığı olan bir akrabası olan kişilerde, örneğin, onu geliştirme riski daha yüksek olabilir.
Yaşam deneyimleri: Yaşadığınız stresli yaşam olayları akıl hastalığının gelişimine katkıda bulunabilir. Örneğin, kalıcı travmatik olaylar TSSB gibi bir duruma neden olabilirken, çocuklukta birincil bakım verenlerde tekrarlanan değişiklikler bağlanma bozukluğunun gelişimini etkileyebilir.
Akıl Hastalıkları Nasıl Teşhis Edilir?
Akıl hastalığının teşhisi, genellikle birinci basamak doktorunuzdan başlayarak, birden fazla sağlık hizmeti sağlayıcısını içerebilen çok adımlı bir süreçtir.
Fiziki muayene: Teşhis konmadan önce, fiziksel bir durumu ekarte etmek için fizik muayeneden geçmeniz gerekebilir. Depresyon ve anksiyete gibi bazı akıl hastalıklarının fiziksel nedenleri olabilir. Tiroid sorunları ve diğer fiziksel hastalıklar da bazen örtüşen veya benzer semptomlar nedeniyle akıl sağlığı bozuklukları olarak yanlış teşhis edilebilir; bu nedenle kapsamlı bir fizik muayene şarttır. Doktorunuz uzun bir öykü alacak ve belirtilerinize neden olabilecek fiziksel sorunları ekarte etmek için laboratuvar testleri isteyebilir. Doktorunuz semptomlarınız için fiziksel bir neden bulamazsa, akıl hastalığınız için değerlendirilebilmeniz için büyük olasılıkla bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirileceksiniz.
Psikolojik değerlendirme: Psikiyatrist veya psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanı size belirtileriniz ve aile geçmişinizle ilgili bir dizi soru soracaktır. Hatta aile üyelerinizden birinin, gördükleri semptomları tarif edebilmeleri için görüşmeye katılmasını isteyebilirler. Bazen ruh sağlığı uzmanı, kesin teşhisinizi belirlemek veya hastalığınızın ciddiyetini belirlemeye yardımcı olmak için testler ve diğer psikolojik değerlendirme araçlarını uygulayacaktır. Çoğu psikiyatrist ve psikolog, akıl sağlığı hastalıklarını teşhis etmek için APA’nın Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabını (DSM) kullanır. Bu kılavuz, tüm farklı akıl hastalıkları için açıklamalar ve belirtiler içerir. Ayrıca, belirli bir tanıya hak kazanmak için hangi semptomların mevcut olması gerektiği, kaç tane ve ne kadar süreyle (mevcut olmaması gereken koşullarla birlikte) gibi kriterleri listeler. Bu, tanı kriterleri olarak bilinir. Birden fazla akıl hastalığı teşhisi konması nadir değildir. Bazı koşullar diğer bozuklukların riskini artırır. Örneğin, bazen bir anksiyete bozukluğu depresif bir bozukluğa dönüşebilir.
Akıl Hastalıkları Nasıl Tedavi Edilir?
Çoğu akıl hastalığı “tedavi edilebilir” olarak kabul edilmez, ancak kesinlikle tedavi edilebilirler. Akıl sağlığı bozukluklarının tedavisi, bireysel teşhisinize ve semptomlarınızın ciddiyetine bağlı olarak büyük ölçüde değişir ve sonuçlar bireysel düzeyde büyük ölçüde değişebilir.
Bazı akıl hastalıkları ilaçlara iyi yanıt verir. Diğer koşullar en iyi konuşma terapisine yanıt verir. Bazı araştırmalar, belirli koşullar için tamamlayıcı ve alternatif tedavilerin kullanımını da destekler. Çoğu zaman, tedavi planları tedavi seçeneklerinin bir kombinasyonunu içerecek ve sizin için en iyi olanı bulmadan önce biraz deneme yanılma gerektirecektir.
Özet
Akıl hastalığıyla yaşamak, sizi veya sevilen birini etkilesin çok zor olabilir, ancak yardım mevcuttur. Sizin veya sevdiğiniz birinin bir akıl hastalığı olabileceğinden şüpheleniyorsanız, doktorunuzla konuşun ve doktorunuz sizi ileri değerlendirme, değerlendirme ve tedavi için bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirebilir. Ayrıca doğrudan bir psikoterapiste de ulaşabilirsiniz.
