Bağırsağın Divertiküler Hastalığı Nedir?

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı nedir?

Kalın bağırsağın mukoza adı verilen iç yüzeyinin zayıf noktalardan dışarı doğru kese şeklinde fıtıklaşmasına veya cepleşmesine, bağırsak divertikülü adı verilir.

Birden çok divertikülün yer aldığı durumlara ise ‘divertikülozis koli’ veya bağırsak divertikülozisi adı verilir. Bağırsağın kas tabakasına damarların girdiği noktalarda divertiküller gelişir. Bağırsak divertikülleri, Batı toplumlarında kalın bağırsağın makata nispeten yakın olan sigmoid kolon adlı bölümünden kaynaklanırlar. Sugihara Japonya gibi Doğu toplumlarında ise divertikülozis’in % 70 oranında kalın bağırsağın sağ kısmında kaynaklandığını belirlemişlerdir.

Prof. Dr. Korhan Tavioğlu`nun diğer makaleleri için lütfen tıklayınız.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı ne sıklıkta görülür?

Batı toplumlarında, 40 yaş altında % 5-10 sıklıkta, 50 yaş üzerinde % 30 sıklıkta, 70 yaş üzerinde % 50 sıklıkta ve 85 yaş üzerinde % 66 sıklıkta kalın bağırsak divertikülleri görülür. Erkeklerde daha sıktır. Gençlerde belirlenen divertiküler hastalık sorununun % 90 oranında obezite sorunu olan kişilerde görüldüğü belirlenmiştir. Genelde bağırsak divertikülü olan kişilerin ise % 50’sinde obezite sorunu olduğu bildirilmektedir. ABD’de yılda 130.000 kişi bağırsak divertikülüne bağlı sorunlar nedeniyle hastaneye yatırılmaktadır. Bol lif ile beslenen bağırsak divertikülü oranı çok azalmaktadır, bu oran İran’da % 1 ve Nijerya’da % 2 olarak belirlenmiştir. Aprea ve ark. İngiltere’de yaptıkları çalışmada bağırsak divertiküllerinin, Genel Cerrahi kliniği’nde yatan hastalar içinde % 0.1’i oluşturmalarına karşın, tüm harcamalar içinde maliyetin % 5’ini oluşturduğunu belirlemişlerdir.

Divertiküller kalın bağırsağın hangi bölümünde daha sıktır?

Divertiküllerin gelişmesi basınç artışı ile direkt olarak ilişkili olduğundan ıkınmaya bağlı bağırsak içi basınç kalın bağırsağın sol tarafta yer alan sigmoid kolon bölümünde daha fazla olduğundan sol tarafta daha sık olarak yer alırlar. Bağırsak içi basınç artışı bağırsakta dışarıya doğru divertikül adı verilen fıtıklaşmalara neden olur. Daha nadiren de kalın bağırsağın sağ tarafında divertiküler hastalık gözlenir.

Divertikülit nedir? 

Kalın bağırsakta yer alan divertiküllerin iltihaplanmasına divertikülit adı verilir.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı neden olur?

• Liften fakir diyetle beslenme
• Kabızlık
• Şişmanlık (vücut kitle indeksinin 30’un üzerinde olması)
• Hareketsizlik
• Kortizon kullanımı
• Ağrı kesici ve romatizma (nonsteroid antienflamatuvar) ilaçlarının kullanımı
• Alkol
• Sigara
• Kafein
• Polikistik böbrek hastalığı

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığının belirtileri nelerdir?

Kalın bağırsak divertikülleri, hastaların % 80-85’inde yaşam süresince hiçbir belirti vermez. Aşağıdaki belirtiler dışkılama ve gaz çıkartma sonrasında geriler. Bağırsak divertikülü hastaları % 10-25’i yaşam süreleri boyunca ortalama bir divertikülit atağı geçirirler ve aşağıdaki belirtiler ortaya çıkar.

• Kramp tarzında karın ağrısı
• Gaz
• Karında şişkinlik hissi
• Kabızlık
• İshal
• Dışkılama alışkanlıklarında değişiklik
• Titreme
• Yüksek ateş
• Bulantı
• Kusma
• İdrar yaparken yanma

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı hangi sorunlara neden olur? 

1. Divertikülit:

Kalın bağırsak divertiküllerinin iltihaplanması ‘divertikülit’ olarak adlandırılır. Kendisini karın ağrısı ile belli eder.

2. Kanama:

Makattan kanama ile ortaya çıkar. Kanamanın çok yoğun ve hızlı olması durumunda hastaya kan nakli gerekebilir, aksi takdirde hasta şoka girer. Şiddetli alt sindirim sistemi kanamalarının % 30-50’si bağırsak divertikülü nedeni ile gelişir. Kanama sorunu yaşayan hastaların % 50’sinin, ağrı kesici veya romatizma ilaçları (nonsteroid antienflamatuvar ilaçlar) kullandığı belirlenmiştir. Bu hastaların % 85’inde anjio ile tıkama yaparak (anjio-embolizasyon) bu kanamayı durdurabilmek mümkündür. Aktif kanama anında yapılan kolonoskopi incelemesi sıklıkla kanama odağını belirleme konusunda sonuç vermez ve bu nedenle genel yaklaşım kanamanın durmasını takiben 12-24 saat içinde kolonoskopiincelemesi yapılmasıdır. Böylelikle, bağırsak kanseri ve diğer hastalıklar ayırt edilebilir.

3. Delinme:

Kalın bağırsak divertiküllerinin delinerek bağırsak içeriğinin yani dışkının karına boşalmasına ‘’divertikül delinmesi’’ veya ‘’perforasyon’’ adı verilir. Delinmenin küçük olması durumunda ‘’mikroperforasyon’’ ve büyük olması durumunda ise ‘’makroperforasyon’’ adı verilir. Bu durumda hastada şiddetli karın ağrısı, yüksek ateş, bulantı ve bazen kusma meydana gelir.

4. Bağırsak fistülü:

Bu hastaların % 2-20’sinde bağırsak fistülü gelişir. Bu fistüllerin % 65’i bağırsak ile mesane arasında (kolo-vezikal fistül) ve % 20’si bağırsak ile vajina arasında (rekto-vajinal fistül) gelişir.

5. Apse:

Kalın bağırsak etrafında divertikülün delinme sonrasında iltihabın vücut tarafından sınırlandırılması sonrasında karın zarına yayılmadan bağırsak etrafında apse gelişmesidir, peridivertiküler apse olarak ta adlandırılır. Hastaların % 75’inde delinen bağırsak içeriği vücut tarafından sınırlandırılır, ancak % 25’inde ise karın boşluğuna yayılır.

6. Bağırsak tıkanıklığı:

Kalın bağırsak divertikülü delinince önce bağırsak etrafında kalınlaşma (flegmon) gelişir ve ardından bağırsakta darlık (striktür) gelişir ve bunu takiben de bağırsak düğümlenmesi olabilir.

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığı nasıl teşhis edilir?

• Kolonoskopi
• Sanal kolonoskopi: Günümüzde, Schreyer ve ark. 2004’de gerçekleştiridği çalışmada olduğu gibi, gerek bilgisayarlı tomografi ile gerçekleştirilen sanal kolonoskopi (BT kolonoskopi) veya manyetik rezonans görüntüleme ile gerçekleştiren sanal kolonoskopi ile (MRG kolonoskopi), standart kolonoskopiye yakın düzeyde sonuçlar elde edilebildiğini gösteren birçok çalışma mevcuttur. Ancak, sanal kolonoskopiile şüpheli bir kitle veya alan belirlenmesi halinde parça (biyopsi) alma imkanının olmadığı ve mutlaka bu hastalara standart kolonoskopi yapmak gerektiğini bilmekte yarar vardır.
• Bilgisayarlı tomografi (BT): günümüzdeki tomografi cihazları 205 kg’a kadar olan hastaları çekebilmektedir. Bu ağrılığın üzerindeki obez hastalarda tetkik yapabilmek mümkün olmamaktadır.
• Sistografi
• Ultrasonografi
• Bağırsak röntgeni: Divertikülit durumunda baryum ile kalın bağırsak röntgeni çekilmemelidir. 1979 yılında Hunt ve ark. çalışmasında, komplike olmuş divertiküler bağırsak hastalığı olan hastaların % 17’sinde, ayrıca altta yatan bağırsak kanseri olduğu belirlenmiştir. 1984 yılında Boulos ve ark. gerçekleştirdiği çalışmada, ilaçlı bağırsak röntgeni ile (lavman opaklı kolon grafisi), bağırsak divertikülü olan hastaların % 35’inde sonuç alınamadığını, ancak kolonoskopi ile bu sonucun alınabildiğini belirlemişlerdir.bilmekte yarar vardır.

Divertikülit hangi hastalıklar ile karışabilir?

• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• İltihabi bağırsak hastalığı (İBH)
• Bağırsak kanseri
• Safra kesesi iltihabı (kolesistit)
• Bağırsak düğümlenmesi
• Apandisit
• Gastroenterit
• İskemik kolit
• İdrar yolu hastalıkları
• Jinekolojik hastalıklar

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığında ne tür bir diyetle beslenmek gerekir?

Kalın bağırsağın divertiküler hastalığında, liften zengin diyetle beslenmek gerekir. Buradaki ana mantık, bağırsakta dışkının hareket hızını arttırmak ve böylelikle bağırsak içi basıncı düşürmektir. Burada doğal lif takviyeleri de yararlıdır. Yararlı olan Lactobacillus acidophilus ve Bifidobacterium bakterilerini içeren probiyotiklerin de kullanılması yarar sağlar. Günde ortalama 20-35 gram lif tüketmek gereklidir. Lifin önemi Burkitt ve ark. çalışmasında çok açık bir şekilde ortaya konulmuştur. Bu çalışmada İngiltere ve Uganda’daki 1,200 erişkinin gıda alışkanlıkları ile bağırsak hareketlerinin ilişkisi araştırılmıştır. Düşük lifle beslenen İngiliz katılımcıların ortalama bağırsak geçiş zamanının 80 saat ve ortalama dışkı ağrılığının 110 gr/gün olduğu ve buna karşın, yüksek lifle beslenen Ugandalı katılımcıların ortalama bağırsak geçiş zamanının 34 saat ve ortalama dışkı ağrılığının 450 gr/gün olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle rahat bağırsak hareketleri için günde en az 10 bardak (2 Lt) su tüketmek gereklidir. Ayrıca, düzenli egzersiz veya spor yapmak bağırsak hareketlerini olumlu yönde etkilemektedir. Kalın bağırsak divertiküler hastalığında aşağıda belirtilen diyetle beslenmek yararlıdır.

Bağırsağın divertiküler hastalığı için standart diyet

Besin	Lif miktarı (gram)
Ahududu	8.3
Ananas	1.9
Armut	5.1
Barbunya (pişmiş)	11.4
Beyaz pirinç (pişmiş)	0.9
Brüksel lahanası (pişmiş)	4.0
Domates (çiğ)	1.0
Elma (kabuğu ile birlikte)	3.3
Esmer pirinç (pişmiş)	3.5
Fasülye (pişmiş)	12.6
Havuç (pişmiş)	4.3
Ispanak (pişmiş)	4.4
Kabak	2.5
Karnabahar (pişmiş)	3.4
Kepekli ekmek (bir dilim)	1.9
Kereviz (çiğ)	2.1
Kızılcık	4.0
Kuşkonmaz (pişmiş)	1.2
Lahana (pişmiş)	3.0
Mandalina	1.9
Müsli (cornflakes)	7.1
Patates (pişmiş)	2.3
Şeftali	1.5
Yaban mersini	4.0

Kalın bağırsak divertikülit atağı sırasında ne tür bir diyetle beslenmek gerekir?

Kalın bağırsak divertikülit atağı sırasında ideal olan sıvı bir diyet tarzı ile yani katı bir gıda almadan beslenmektir. Meyve suyu içilmesi önerilir ancak meyve özü olmamalıdır.

Sıvı diyet

• Et suyu içeren çorbalar
• Elma, vişne ve üzüm suyu
• Jöle

Doktorunuzun önerisi ile sulu diyeti takiben önce liften fakir katı bir diyete ve ardından da liften zengin diyete dönülür.

Düşük lifli katı diyet

• Balık
• Beyaz ekmek
• Beyaz pirinç
• Çay ve kahve
• Et suyu
• İyi haşlanmış et
• Jöle
• Konserve veya haşlanmış sebzeler (kabuksuz)
• Makarna
• Meyve konservesi veya meyve kompostosu (elma vb.)
• Süt ve yoğurt (az yağlı)
• Şehriye
• Tahıldan fakir müsli ve cornflakes
• Tavuk
• Yumurta

Bağırsak divertikülü kansere çevirir mi?

Bağırsak divertiküllerinin kanserleştiği yönünde bilimsel bir kanıt yoktur. Ancak, eş zamanlı bir bağırsak kanseri olasılığını dışlamak için kolonoskopi yapılır. Bağırsak divertiküliti atağı sonrasında, kolonoskopi tetkiki sırasında verilen basınçlı havanın delinmeye yol açmaması için ortalama 4-6 hafta kadar beklenir.

Kalın bağırsak divertiküliti nasıl tedavi edilir?

Bağırsak divertikülitinin ameliyatsız tedavisi diyet kısıtlaması ve antibiyotik ile gerçekleştirilir. Bu tedavi bağırsak divertiküliti olan hastaların yaklaşık % 70-100’ünde başarılı sonuç verir. Bu atak uygun şekilde atlatılabilirse, bol lifli diyet ile divertikülitin tekrar oluşması % 70 oranında önlenebilir. Genellikle iki cm’den küçük çaptaki apselerin antibiyotik tedavisi ile iyileştikleri gözlenmektedir.

• Antibiyotikler: Rifaximin, siprofloksasin, metronidazol, ornidazol
• Mesalazine: tablet veya lavman formunda kullanılır.

Kalın bağırsak divertiküliti durumunda karın ağrısı ile nasıl baş edilir?

Bağırsak divertiküliti durumunda ağrı kesicileri mutlaka hekim denetiminde ve çok bilinçli olarak kullanmak gerekir. Özellikle, morfin türü çok güçlü ağrı kesicilerin kullanımı ile zaten yavaş olan bağırsak hareketleri daha da yavaşlar ve bu da bağırsak içi basıncın daha da artmasına ve sonuçta bağırsak delinmesine (perforasyonu) neden olabilir. Bu nedenle, bağırsak divertikülü olan hastaların tüm ağrı kesici ilaçları ve kortizon türevi ilaçları mutlak deneyimli hekimlerin kontrolünde kullanmaları gerekir.

Hangi durumlarda kalın bağırsak divertiküliti tekrarlama eğilimi gösterir?

• Divertiküler hastalık ailevi ise
• Kalın bağırsakta divertikül uzun bölümde (5 cm’den büyük) ise
• İlk başvuruda apse oluşumu varsa

Divertikülit hastaları nasıl sınıflandırılır?

Hinchey sınıflaması

Evre 1 – divertikülit ve kalın bağırsak etrafında sınırlanmış apse
Evre 2 – divertikülit ve kalın bağırsaktan uzak apse (çatı kemiği içinde)
Evre 3 – divertikülit ve karın zarı iltihabı (peritonit)
Evre 4 – divertikülit ve karın zarının dışkı ile teması (fekal peritonit)

Köhler sınıflaması

Evre 1 – divertikülit ve kalın bağırsak etrafında sınırlanmış apse
Evre 2a – divertikülit ve kalın bağırsaktan uzak ve dışarından radyolojik olanaklarla dren ile boşaltılabilecek apse
Evre 2b – kalın bağırsaktan uzak komplike apse ve bağırsak fistülü
Evre 3 – yaygın karın zarı iltihabı (peritonit)
Evre 4 – divertikülit ve karın zarının dışkı ile teması (fekal peritonit)

Ambrosetti sınıflaması

Hafif divertikülit

• Kalın bağırsak (sigmoid kolon) duvarında bölgesel kalınlaşma (5 mm’den büyük)
• Kalın bağırsak etrafındaki yağlı dokuda sınırlı kalan iltihap

Şiddetli divertikülit

• Divertikülit’e ek olarak leğen kemiği içinde apse gelişmesi
• Bağırsak dışında serbest hava görülmesi
• Röntgen ilacının bağırsağın dışına çıkması

Hafif divertikülit nasıl tedavi edilir?

Ambrosetti sınıflamasına göre hafif divertiküliti olan hastalarda öncelikle tablet formunda antibiyotikler verilir, yaşlı hastalarda ise antibiyotikleri damardan vermek daha yararlı olur.

Kalın bağırsak divertikülitine bağlı apse nasıl tedavi edilir?

• Hinchey sınıflamasına göre Evre 1-2 olan hastalar ve Ambrosetti sınıflamasına göre şiddetli divertikülit olan hastalarda öncelikle radyolojik yöntemle apse boşaltılır. Bu yöntemde ultrasonografi (USG) veya bilgisayarlı tomografi (BT) ile apsenin yeri tespit edilerek bu bölgeye tel takılır ve bu işlem ‘’perkutan drenaj’’ olarak adlandırılır.
• Genellikle 5 cm’den küçük çaptaki apseler için antibiyotik tedavisi uygulanır.
• Apse çapının 5 cm’den büyük çapta olması durumunda perkutan drenaj uygulanır. Olguların % 90’ına yakınında ‘’perkutan drenaj’’ ile apse sorununa çözüm bulabilmek mümkündür ve bu tedavi ile hayati tehlikede (mortalite) % 25 azalma olmaktadır.
• Apse yerel değil, genel ise karın zarı iltihabı (peritonit) meydana gelir ve öncelikle laparoskopik serum ile yıkama (lavaj) uygulanır. Lavajın yeterli olmaması durumunda kalın bağırsağın sol kısmı olan sigmoid kolon alınabilir ve kalın bağırsağın makata yakın kısmı kapatılıp üst kısmı karın derisine dikilebilir ki bu işleme Hartmann girişimi adı verilir.

Kalın bağırsak divertiküliti tedavisinde ne zaman ameliyat gerekir?

Kalın bağırsak divertiküliti durumunda aşağıdaki koşullarda ameliyat gerekebilir.

– Yaygın karın zarı iltihabı (peritonit), antibiyotik tedavisinin başarısız olması, apsenin boşaltılmasına rağmen devam eden sepsis (kan zehirlenmesi) bulgularının varlığı
– Bağışıklığı baskılanmış olan hastalarda
– Durdurulamayan bağırsak kanaması durumlarında
– Apsenin dren ile boşaltılmasına rağmen bulguların gerilememesi durumunda, kalın bağırsak divertiküllerinde cerrahi tedavi gerekir.
– Divertikülite bağlı bağırsak düğümlenmesi gelişmesi durumunda
– Kontrol altına alınamayan bağırsak fistülü gelişmesi durumunda

İlk kalın bağırsak divertiküliti atağı sonrasında ameliyat gerekir mi?

Geçmiş yıllarda ilk kalın bağırsak divertiküliti atağı sonrasında ameliyat önerilirken günümüzde birkaç atak beklenebilmektedir. Ancak, kaç divertikülit atağı sonrasında ameliyat gerekeceği konusunda dünya genelinde halen bir uzlaşıya varılamamıştır. Sıklıkla, kabul gören görüş dört divertikülit atağı sonrasında cerrahi girişim planlanmasıdır. Ayrıca, hastanın kalp hastalığı, akciğer hastalığı, şeker hastalığı gibi yandaş hastalıklarının bulunması da ameliyat kararının alınmasında etkili olur.

ABD’de 1991-2005 yılları arasındaki 15 yıllık dönemde divertikülit nedeniyle hastaneye yatırılan 685,390 hasta Amerikan Kalın Bağırsak Cerrahisi Derneği (Rafferty ve ark.) tarafından incelenmiştir. Bu dönem boyunca divertikülit atağı sonrasında ameliyata alma oranının % 17.9’dan % 13.7’ye gerilediği, apse gelişiminin % 5.9’dan % 9.6’ya çıktığı, apse veya delinme nedeniyle ameliyata alma oranının ise % 71’den % 55’e gerilediği belirlenmiştir.

Ritz ve ark. çalışmasında divertikülit atağı sonrasında erken dönemde (4-8 gün) ameliyata alınan hastalar ile geç dönemde (4-6 hafta) ameliyata alınan hastalar karşılaştırılmıştır. Laparoskopik cerrahi ile açık ameliyata geçme oranı erken dönemde % 0.9 iken, geç dönemde % 9.7 ve komplikasyon oranı ise erken dönemde % 25.9 ve geç dönemde % 12.9 olarak belirlenmiştir.

Hastanın yaşı ile ameliyat gerekliliği arasında bir ilişki var mıdır?

50 yaşın altında kalın bağırsak divertiküliti atağı geçiren kişilerde bunun olası yaşam süresinin uzunluğu nedeniyle tekrarlama şansı daha ileri yaştakilere oranla daha fazladır.

Kalın bağırsak divertiküler hastalığı varlığında ne tür ameliyatlar uygulanır?

– Bağırsak divertikülü ameliyatları, Genel Cerrahi Uzmanları tarafından gerçekleştirilir, ağırlıklı olarak bağırsak cerrahisi (kolorektal cerrahi, koloproktoloji) uğraşan cerrahlar kolorektal cerrah olarak adlandırılır.
– Divertiküle bağlı apse olan olgularda şayet dışarıdan yerleştirilen dren (perkutan drenaj) ile kontrol sağlanamazsa, laparoskopi ile apse boşaltılabilir ve en az 4 Lt serum ile karın boşluğu yıkanabilir ve ardından apse bölgesine dren yerleştirilebilir.
– Divertikülit ve delinme olan kalın bağırsak bölümü çıkartılır ve tekrar sağlam bölüm ile devamlılık sağlanır. Bu tür ameliyatlar sonrasında % 25-50 oranında yara yeri enfeksiyonu gözlenmektedir. Obez hastalarda ise açık ameliyata dönme oranı genellikle yüksektir. Tuech ve ark. ise obezhastalarda açık ameliyata dönme oranında bir artış gözlemediklerini bildirmişlerdir.
– Karın içinde dışkı ile kirlenme ve karın zarı iltihabı (peritonit) varsa kalın bağırsağın devamlılığı sağlanır, ancak bu vakalarda bağırsaktan kirli ortamda sağlanan devamlılık nedeniyle sızıntı olması riskine karşın, kalın bağırsak (Hartmann girişimi) veya ince bağırsak karın dışına alınır (ileostomi).
– Kalın bağırsağın çıkartılması işlemi açık cerrahi ileri laparoskopik cerrahi ile ve robotik cerrahi ile yapılabilir. Günümüzde laparoskopik cerrahi ve robotik cerrahi seçkin merkezlerde daha gündemde ve daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yöntemler daha küçük deliklerden yapılması, ameliyat sonrasında kesi yeri fıtığı oluşma sıklığının daha az olması, daha az ağrılı olması, işe geri dönme süresinin daha kısa olması gibi avantajlar taşır. Maliyet, erken ve geç dönem komplikasyonları açısından bilinen olumsuz etkileri yoktur.

Prof. Dr. Korhan Taviloğlu, Bağırsağın Divertiküler Hastalığı, 2018

Kaynaklar

1. Seoane Urgorri A, Zaffalon D, Pera Román M, et al. Routine lower gastrointestinal endoscopy for radiographically confirmed acute diverticulitis. In whom and when is it indicated? Rev Esp Enferm Dig 2018 Jun 14;110. doi: 10.17235/reed.2018.5524/2018.
2. Cremon C, Bellacosa L, Barbaro MR, et al. The diagnostic challenge of symptomatic uncomplicated diverticular disease. Minerva Gastroenterol Dietol 2017 Jan 12. doi: 10.23736/S1121-421X.17.02370-4.
3. Strate LL, Keeley BR, Cao Y, et al. Western dietary pattern increases, whereas prudent dietary pattern decreases, risk of incident diverticulitis in a prospective cohort study. Gastroenterology 2017 Jan 5. pii: S0016-5085(17)30006-9. doi: 10.1053/j.gastro.2016.12.038.
4. Blancas Valencia JM. Colonic diverticular bleeding. Have we identified the risk factors for massive bleeding yet? Rev Esp Enferm Dig 2017; 109 (1): 1-2.
5. Böhm SK, Kruis W. Life style and other risk factors for diverticulitis. Minerva Gastroenterol Dietol 2017 Feb 1. doi: 10.23736/S1121-421X.17.02371-6.
6. Walker MM, Harris AK. Pathogenesis of diverticulosis and diverticular disease. Minerva Gastroenterol Dietol 2016 Dec 14.
7. Turoldo A, Bortul M, Ceglar S, et al. Does sigmoidectomy for diverticular disease have a negative impact on patients’ quality of life and bowel function? Ann Ital Chir 2016; 87: 564-571.
8. Gross M, Labenz J, Börsch G, et al. Viszeralmedizin 2015; 31: 124-129.
9. Alatise OI, Arigbabu AO, Lawal OO, et al. Presentation, distribution pattern, and management of diverticular disease in a Nigerian tertiary hospital. Niger J Clin Pract 2013; 16 (2): 226-231.
10. Pisanu A, Vacca V, Reccia I, et al. Acute diverticulitis in the young: the same disease in a different patient. Gastroenterol Res Pract 2013; 2013:867961. doi: 10.1155/2013/867961. Epub 2013 Mar 10.
11. Patel A, Joshi HM, Kaur C, et al. Congenital diverticular disease of the entire colon. Case Rep Surg 2013;2013:319026. doi: 10.1155/2013/319026. Epub 2013 Apr 11.
12. Mattii L, Ippolito C, Segnani C, et al. Altered expression pattern of molecular factors involved in colonic smooth muscle functions: an immunohistochemical study in patients with diverticular disease. PLoS One. 2013; 8 (2): e57023. doi: 10.1371/journal.pone.0057023. Epub 2013 Feb 20.
13. Aprea G, Giugliano A, Canfora A, et al. Diverticular disease hospital cost impact analysis: evaluation of testings and surgical procedures in inpatient and outpatient admissions. BMC Surg 2012;12 Suppl 1:S3. doi: 10.1186/1471-2482-12-S1-S3. Epub 2012 Nov 15.
14. Ritz JP, Reissfelder C, Holmer C, et al. Results of sigma resection in acute complicated diverticulitis: method and time of surgical intervention. Chirurg 2008; 79 (8): 753–758.
15. Rafferty J, Shellito P, Hyman NH, et al. Standards Committee of American Society of Colon and Rectal Surgeons. Practice parameters for sigmoid diverticulitis. Dis Colon Rectum 2006; 49 (7): 939–944.
16. Tuech JJ, Regenet N, Hennekinne S, et al. Laparoscopic colectomy for sigmoid diverticulitis in obese and nonobese patients: a prospective comparative study. Surg Endosc 2001; 15 (12): 1427–1430.
17. Köhler L, Sauerland S, Neugebauer E. Diagnosis and treatment of diverticular disease: results of a consensus development conference. The Scientific Committee of the European Association for Endoscopic Surgery. Surg Endosc. 1999; 13 (4): 430–436.
18. Ambrosetti P, Grossholz M, Becker C, Terrier F, Morel P. Computed tomography in acute left colonic diverticulitis. Br J Surg. 1997; 84 (4): 532–534.
19. Sugihara K, Muto T, Morioka Y et al. Diverticular disease of the colon in Japan: A review of 615 cases. Dis Colon Rectum 1984; 27: 531-537.
20. Burkitt DP, Walker AR, Painter NS. Effect of dietary fiber on stool and the transit-times, and its role in the causation of disease. Lancet 1972; 2: 1408-1412.