Beyin – Bağırsak Hattı Nedir?

Beyin – Bağırsak İlişkisi

Bağırsak ile beyin ilişkisi uzun zamandan beri bilinmekte ve bu ilişki beyin- bağırsak hattı (gut-brain axis) olarak adlandırılmaktadır.

Bu tür rahatsızlıklarda; psikolojik, ruhsal, sosyal ve çevresel faktörler etkili olmaktadır.

Beyin-bağırsak hattında sinir sistemi, bağışıklık sistemi ve hormonlar etkili olmaktadır. Bireyin olaylar karşısındaki duygusal yanıtı; nefes hızını, tansiyonunu, vücut salgılarını, hormonlarını ve kas hareketlerini etkilemektedir. Kaygı bozukluğu (vesvese, anksiete) veya depresyon sorunu olan hastalarda beynin uyarılması ile sinirler, bağışıklık sistemi ve somatostatin (SMS) ile vazoaktif intestinal peptid (VİP), triptofan, serotonin (mutluluk hormonu), GABA, kortizol, dopamin gibi kimyasal maddeler ve hormonlar harekete geçmekte ve bağırsaktan su, tuzlar, kimyasalların emilimi ile mikropların dengesi değişmektedir. Bağırsakta yer alan yerleşik mikroplar, bu durumdan ciddi şekilde etkilenmektedir. Bu mikroplar gıdaların emilimi ve K vitamini, folat ile kısa zincirli yağ asitlerinin üretiminde etkili olmaktadır. Bu değişikliklerin sonucunda da: kabızlık, ishal,  karın ağrısı ve karın şişkinliği gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır. Aynı şekilde, bağırsakta yer alan mikroplardaki değişiklikler, beyin- bağırsak hattı üzerinden psikolojik sorunlara neden olabilmektedir.

Bu grupta en sık görülen sorun olan huzursuz bağırsak sendromu veya İBS, toplumda ortalama % 10-20 sıklıkta görülmekte ve bu hastaların ortalama % 35’i doktora başvurmaktadır. Ruhsal problemlerle ilişkili mide ve bağırsak sorunları, başvuruların yaklaşık % 35-40’lık bölümünü oluşturmaktadır. Benzer şekilde, İBS hastalarının % 20-30’unda kaygı bozukluğu veya depresyon olduğu saptanmıştır.

Longstreth ve Sandler’in çalışmalarında ABD’de İBS nedeni ile yıllık 30 milyar $ sağlık harcaması yapıldığı bildirilmiştir.

Beslenme ile bağırsak mikropları ilişkisi nasıldır?

Zhang ve ark. gıdalar ile bağırsak mikroplarında % 60 gibi bir değişiklik sağlanabileceğini belirlemişlerdir. David ve Aguirre’nin çalışmalarında, hayvansal veya bitkisel gıdalardan zengin beslenme ile 24 saat gibi kısa bir sürede bile, bağırsak mikroplarının yapısının değişebildiği belirlenmiştir. Ağır egzersizler ve yorucu sporların yapılması ile bağırsaktan geçirgenlik artmakta ve SMS, VİP, GABA, serotonin vb. kimyasal maddeler yoğun bir şekilde açığa çıkmakta ve bu duruma ‘’sızıntılı bağırsak’’ (leaky gut) adı verilmektedir. Sızıntılı bağırsak durumunda; bakteri, mantar, parazit, gibi mikroplar, vücut tarafından sindirilmemiş protein, yağ ve diğer atıklar kan dolaşımına karışıp, ‘’sepsis’’ olarak adlandırılan kan zehirlenmesi ve bağışıklık sisteminin aniden çökmesine neden olabilir. Bu durumda bağırsak bakterileri artarak vücut için zararlı hale gelebilirler.

Bağırsak mikroplarının değişiminin oluşumunda etkili olduğu hastalıklar  

• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• Kabızlık (nedeni bilinmeyen)
• İltihabi bağırsak hastalığı
• Tekrarlayan Clostridium difficile (CDE) enfeksiyonu
• Safra kesesi taşı
• Mide kanseri
• Obezite
• Multipl skleroz (MS hastalığı)
• Parkinson hastalığı

Bağırsak ile psikolojik sorunların ilişkisi nasıldır?

İnsan vücudunda 100 trilyon civarında bakteri bulunmakta ve bunların % 80’i ise bağırsakta yer almaktadır. Bağırsakta 500 ile 1.000 değişik türde bakteri yer almaktadır. Bunlar ağırlıklı olarak, oksijensiz (anaerob) ortamda yaşayan bakterilerdir. Başlıca, Bacteroides, Firmicutes, Proteobacteria, Actinomyces, Fusobacterium, Verrucomicrobia, Aeromonas hydrophila, Bordetella, Campylobacter jejuni, Helicobacter pylori, Listeria, Salmonella enterica ve özellikle de E. coli adlı bakterler yer alır. Bağırsak iç yüzeyinde yer alan koruyucu ‘’mukus tabakası’’, insan vücudunu zararlı mikroplar ve alerjik maddelere karşı koruyucu görev üstlenir. Bu sayede ‘’sızıntılı bağırsak’’ (leaky gut) sorununa karşı vücut koruma altına alınır.

Beyin ile bağırsağın ilişkisi sadece sinirler yolu ile değil; aynı zamanda hormonlar, bağışıklık sistemi ve metabolizma üzerinden gerçekleşmektedir. Bağırsakta yer alan sinir ağı bu nedenle kimi zaman ‘’ikinci beyin’’ olarak adlandırılmaktadır. 2000 yılından başlayarak, beyin ve bağırsak ilişkisi ile ilgili çok sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir.

Ruhsal sorunu olan hastaların mide ve bağırsaktaki bozukluk belirtileri nelerdir?

• Yetersiz bağırsak hareketleri
• Geğirme
• Midede ekşime ve yanma
• Bulantı ve kusma
• Göğüste yanma hissi
• Karın ağrısı
• Karında aşırı şişkinlik hissi
• Aşırı gaz
• Dışkılama alışkanlığında değişiklikler
• Kabızlık
• İshal (kabızlık ile dönüşümlü veya bir arada olabilir)
• Dışkı ile birlikte sümüksü mukus gelmesi
• Aniden şiddetli bir dışkılama hissi
• Sürekli ıkınma hissi (tenesmus)

Bağırsak ile psikolojik sorunların birlikteliğinde önlemler

1. Diyet: Mutluluk hormonu serotonin’i arttıran triptofan üretimine yararlı olan gıdalar; süt, peynir, yumurta, kırmızı et, badem ve soya tüketilmesi yararlıdır. Benzer şekilde serotonin üretimini arttıran; tahıllı gıdalar, ay çiçek, ceviz, bezelye, patates, Brüksel lahanası, muz ve avakado çok yararlıdır.
2. Yaşam değişiklikleri: güneş teması ile D vitamini üretimi ve serotonin salınımı artmaktadır. Masaj, yoga vb. stresi azaltan önlemlerde çok yararlıdır.
3. Tedavi: bkz. irritabıl bağırsak sendromu tedavisi

Anahtar kelimeler: beyin- bağırsak hattı, kaygı bozukluğu, vesvese, anksiete, depresyon, somatostatin, SMS, vazoaktif intestinal peptid, VİP, triptofan, serotonin GABA, kortizol, dopamin, kabızlık, ishal, karın ağrısı, huzursuz bağırsak sendromu, İBS, sızıntılı bağırsak, Bacteroides, Firmicutes, Proteobacteria, Actinomyces, Fusobacterium, Verrucomicrobia, Aeromonas hydrophila, Bordetella, Campylobacter jejuni, Helicobacter pylori, Listeria, Salmonella enterica, E. Coli, Fekal mikrobiota transplantasyonu, FMT, dışkı nakli

Kaynaklar

1. Russo R, Cristiano C, Avagliano C, et al. Gut-brain axis: Role of lipids in the regulation of inflammation, pain and CNS diseases. Curr Med Chem 2017 Feb 16. doi: 10.2174/0929867324666170216113756.
2. Noble EE, Hsu TM, Kanoski SE. Gut to brain dysbiosis: mechanisms linking Western diet consumption, the microbiome, and cognitive impairment. Front Behav Neurosci 2017 Jan 30;11:9. doi: 10.3389/fnbeh.2017.00009.
3. Edebol-Carlman H, Ljótsson B, Linton SJ, et al. Face-to-face cognitive-behavioral therapy for irritable bowel syndrome: the effects on gastrointestinal and psychiatric symptoms. Gastroenterol Res Pract 2017;2017:8915872. doi: 10.1155/2017/8915872.
4. Clark A, Mach N. Exercise-induced stress behavior, gut-microbiota-brain axis and diet: a systematic review for athletes. J Int Soc Sports Nutr 2016; 13: 43. eCollection 2016.
5. Wang HX, Wang YP. Gut microbiota-brain axis. Chin Med J (Engl). 2016; 129 (19): 2373-2380.
6. Poirier AA, Aubé B, Côté M, et al. Gastrointestinal dysfunctions in Parkinson’s disease: symptoms and treatments. Parkinsons Dis 2016; 2016:6762528. doi: 10.1155/2016/6762528. Epub 2016 Dec 6.
7. Raskov H, Burcharth J, Pommergaard HC, et al. Irritable bowel syndrome, the microbiota and the gut-brain axis. Gut Microbes 2016 Jul 29:0. [Epub ahead of print]
8. Gobert AP, Sagrestani G, Delmas E, et al. The human intestinal microbiota of constipated-predominant irritable bowel syndrome patients exhibits anti-inflammatory properties. Sci Rep 2016 Dec 16;6:39399. doi: 10.1038/srep39399.
9. Aguirre M, Eck A, Koenen ME, et al. Diet drives quick changes in the metabolic activity and composition of human gut microbiota in a validated in vitro gut model. Res Microbiol 2016; 167: 114-125.
10. Azpiroz F, Dubray C, Bernalier-Donadille A, et al. Effects of scFOS on the composition of fecal microbiota and anxiety in patients with irritable bowel syndrome: a randomized, double blind, placebo controlled study. Neurogastroenterol Motil 2016 Jul 31. doi: 10.1111/nmo.12911. [Epub ahead of print]
11. Zhou L, Foster JA. Psychobiotics and the gut-brain axis: in the pursuit of happiness. Neuropsychiatr Dis Treat 2015; 11: 715-723.
12. Petra AI, Panagiotidou S, Hatziagelaki E, et al. Gut-microbiota-brain axis and its effect on neuropsychiatric disorders with suspected immune dysregulation. Clin Ther 2015; 37 (5): 984-995.
13. Bowman KA, Broussard EK, Surawicz CM. Fecal microbiota transplantation: current clinical efficacy and future prospects. Clin Exp Gastroenterol 2015; 8: 285-291.
14. Drekonja D, Reich J, Gezahegn S, et al. Fecal microbiota transplantation for clostridium dificile infection: a systematic review. Ann Intern Med 
 2015; 162: 630-638.
15. Hevia A, Delgado S, Margolles A, et al. Application of density gradient for the isolation of the fecal microbial stool component and the potential use thereof. Sci Rep 2015 Nov 19;5:16807. doi: 10.1038/srep16807.
16. Li J, Jia H, Cai X, et al. An integrated catalog of reference genes in the 
human gut microbiome. Nat Biotechnol 2014; 32: 834-841.
17. David LA, Maurice CF, Carmody RN, et al. Diet rapidly and reproducibly alters the human gut microbiome. Nature 2014; 505: 559-563.
18. Han B. Correlation between gastrointestinal hormones and anxiety-depressive states in irritable bowel syndrome. Exp Ther Med 2013; 6 (3): 715-720.
19. Zhang C, Zhang M, Wang S, et al. Interactions between gut microbiota, host genetics and diet relevant to development of metabolic syndromes in mice. ISME J 2010; 4: 232-241.
20. Creed F, Ratcliffe J, Fernandez L, et al; North of England IBS Research Group. Outcome in severe irritable bowel syndrome with and without accompanying depressive, panic and neurasthenic disorders. Br J Psychiatry 2005; 186: 507-515.
21. Chang L. Review article: epidemiology and quality of life in functional gastrointestinal disorders. Aliment Pharmacol Ther 2004; 20: 31- 39.
22. Longstreth GF, Wilson A, Knight K, et al. Irritable bowel syndrome, health care use, and costs: a U.S. managed care perspective. Am J Gastroenterology 2003; 98: 600-607.
23. Sandler RS, Everhart JE, Donowitz M, et al. The burden of selected digestive diseases in the United States. Gastroenterology 2002; 122: 1500-151.

Prof. Korhan Taviloğlu, Beyin – bağırsak hattı, 2017