Çocukların büyüdükçe meydan okuyan aşamalardan geçmesi normaldir. Ustalık kazanmanın ve bağımsızlıklarını öne sürmenin bir kısmı, kuralları ve sınırları zorlamayı içerir. Öte yandan davranış bozuklukları, ara sıra ortaya çıkan öfke nöbetleri veya meydan okuyan davranışlardan daha fazlasıdır. Teşhis edilebilir bir davranış bozukluğu olan bir çocuk, okul performansını veya arkadaşları ve ailesiyle olan ilişkilerini etkileyecek kadar şiddetli davranış sorunları yaşar. Davranış bozuklukları, tedavi olmaksızın zamanla kötüleşebilir, bu nedenle, bir davranış bozukluğundan şüpheleniyorsanız, çocuğun nitelikli bir ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmesini sağlamak önemlidir.
Davranış Bozukluğu Nedir?
Bir çocuğun yıkıcı davranışları altı ay veya daha uzun sürdüğünde ve bu onun okulunu, evini ve sosyal yaşamını etkilediğinde, bir teşhis aramak isteyebilirsiniz. Bir davranış bozukluğuna işaret edebilecek işaretler şunları içerir:
- dikkatsizlik
- hiperaktivite
- dürtüsellik
- nispet
- ilaç kullanımı
- suçluluk
Teşhis, semptomları, çocuğunuzun tıbbi geçmişini ve geçmişini değerlendirmek için yapılan bir değerlendirmeyi içerir. Bir klinisyen hem sizden hem de çocuğunuzdan bilgi toplayacaktır. Ayrıca, çocuğunuzun çeşitli ortamlarda nasıl davrandığına dair en kapsamlı resmi elde etmek için çocuğunuzun öğretmenleri ve diğer bakıcılarıyla konuşmak isteyebilirler. Bir davranış bozukluğunu yalnızca psikiyatr, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, pratisyen hemşire veya çocuk doktoru gibi nitelikli bir profesyonel teşhis edebilir.
1- Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), en yaygın davranış bozukluklarından biridir. DEHB genellikle bir çocukluk hastalığı olarak düşünülse de, kişinin büyüyebileceği bir şey değildir. DEHB, okul çağındaki çocukların %11’ini etkileyen nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB olan kişilerin %75’inde semptomlar yetişkinliğe kadar devam eder. Semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişebilir. DEHB türleri şunlardır:
- Ağırlıklı olarak hiperaktif-dürtüsel
- Ağırlıklı olarak dikkatsiz
- Kombine hiperaktif-dürtüsel ve dikkatsiz
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri şunlardır:
DEHB belirtileri, çocuğunuzun DEHB’sinin hafif veya şiddetli olmasına ve çocuğunuzun sahip olduğu DEHB türüne bağlı olarak değişir. Semptomlar farklı yaşlarda farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Örneğin, küçük bir çocuk yönergeleri takip etmede ve yerinde kıpırdanmada sorun yaşayabilirken, bir genç öncelik belirleme ve dikkati dağıtma konusunda daha çok mücadele edebilir.
Dikkatsiz DEHB belirtileri şunlardır:
- Dikkatsiz hatalar yapılması
- Odaklanma zorluğu
- Talimatları takip etmede zorluk
- Düzensizlik
- Zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınılması
- Sık sık bir şeyler kaybedilmesi
- Kolayca dikkat dağılması
- Unutkan olmak
Dürtüsel/hiperaktif DEHB belirtileri şunlardır:
- Durmadan konuşmak
- Hareketsiz oturamamak
- Sessiz aktivitelere katılmada sorun
- Sabırsızlık
- Cevapları ağzından kaçırmak veya uygunsuz yorumlar yapmak
- Sonuçlarını düşünmeden bir şeyler yapmak
DEHB tanısı çok önemlidir. Uygun destek ve tedavi olmadan çocuklar akademik, sosyal ve duygusal olarak mücadele edebilirler. DEHB’yi teşhis etmek için, bir klinisyen kapsamlı bir tıbbi geçmiş ve çocuğunuzun davranışlarının bir geçmişini içeren kapsamlı bir değerlendirme yapacaktır. Ebeveynlerin, öğretmenlerin ve çocuğunuzun bakış açıları çok önemlidir. Bir klinisyen, 4 yaşındaki çocuklara teşhis koyabilir. Değerlendirme sırasında, çocuğunuzun semptomlarının öncelikle dikkatsizlik mi, dürtüsellik mi, hiperaktiflik mi yoksa bunların bir kombinasyonu mu olduğuna bakarlar. Bu bilgi bir tedavi planına rehberlik edecektir.
DEHB tedavisi genellikle çok yönlüdür ve bazı ilaç, davranışsal terapi, ebeveyn eğitimi ve akademik değişiklikler ve desteklerin bir kombinasyonunu içerebilir.
2- Muhalif Meydan Okuyan Bozukluk
Muhalif Meydan Okuma Bozukluğu (ODD), otorite figürlerine karşı ısrarlı meydan okuma ve itaatsizlik ile karakterizedir. Muhalif davranış, yürümeye başlayan çocuk ve ergenlik yıllarında normal bir gelişim aşamasıdır. Ancak bu davranış, aynı yaştaki diğer kişilerle karşılaştırıldığında düşmanca, sık ve aşırı hale geldiğinde, KGB’ye işaret edebilir. Karşıt Olma-Karşı Gelme Bozukluğunun belirtileri genellikle en yoğun şekilde evde ve okulda görülür. Okul çağındaki çocukların ve ergenlerin %1 ila %16’sında KGB vardır. ODD’nin belirtileri şunları içerir:
- Sık öfke nöbetleri
- Yetişkinlerle sık sık tartışmak
- Diğer insanları kasıtlı olarak rahatsız etmek
- Sık sık sorgulamak ve kurallara uymayı reddetmek
- Hatalar için başkalarını suçlamak
- Kolayca öfkelenmek
- İntikamcı bir şekilde davranmak
ODD sıklıkla diğer davranış bozukluklarıyla birlikte bulunur. Müdahale edilmezse, KGB davranış bozukluğuna dönüşebilir, bu nedenle erken tanı ve tedavi önemlidir. KGB’yi teşhis etmek için bir klinisyen, eşlik eden bozuklukları da arayacakları kapsamlı bir değerlendirme yapacaktır. Ebeveynler ve bakıcılar tedavide önemli bir rol oynamaktadır. ODD’li bir çocuğa nasıl ebeveyn olunacağını öğrenmek, eğitim gerektirir. Ek olarak, aile ve bireysel terapi genellikle tedavinin bileşenleridir. Semptomları kontrol altına almak için ilaçlar da kullanılabilir.
3- Davranış Bozukluğu
Davranım bozukluğu, diğer insanların haklarının tekrar tekrar ihlal edilmesini veya yaşa uygun sosyal kuralların ısrarla ihlal edilmesini içerir. Davranım bozukluğu olan çocuklar genellikle “kötü” veya suçlu olarak görülür, ancak aslında bir akıl hastalığı ile yaşarlar. Bazı şeyler, bir çocuğu davranış bozukluğu geliştirme açısından daha yüksek bir risk altına sokabilir. Çocuk istismarı veya ihmali, okul başarısızlığı ve travmatik yaşam deneyimlerinin tümü davranım bozukluğuna katkıda bulunabilecek faktörlerdir. Davranış bozukluğu, kurallara aldırış etmeme ve sosyal olarak kabul edilemez şekillerde davranma olarak kendini gösterir. Davranım bozukluğu olan çocuklar genellikle diğer insanlara karşı empati ve saygı eksikliği gösterirler. Davranış bozukluğu belirtileri şunları içerir:
- İnsanlara veya hayvanlara yönelik fiziksel saldırganlık
- Mülkiyete zarar verme ve vandalizm
- Aldatma ve yalan
- Çalmak
- Ciddi kural ihlalleri (örn. kaçmak, okulu asmak, sokağa çıkma yasağını çiğnemek)
Davranım bozukluğu olan çocuklar sıklıkla okuldan uzaklaştırılır. Polis müdahalesi gerektirebilirler ve bazen uyuşturucu veya alkolü kötüye kullanırlar. Davranım bozukluğu olan ergenler, ev içi destekler ve hatta yatılı yerleştirme gibi yoğun müdahaleler gerektirebilir. Davranım bozukluğu olan bir çocuk yetişkinlere güvenmez ve bu da tedaviyi zorlaştırır. Davranış terapisi, psikoterapi, akademik destekler ve ilaçların tümü davranış bozukluğunu tedavi etmek için kullanılan araçlardır. Erken müdahale ve tedavi en iyi sonuçları verir.
4- Aralıklı Patlayıcı Bozukluk
Aralıklı Patlayıcı Bozukluk (IED), gençlerde yeterince çalışılmamış ve yeterince tedavi edilmemiş bir akıl hastalığıdır. Durumla orantılı olmayan tekrarlayan şiddet ve yıkım eylemleriyle karakterizedir. Dürtüsel saldırganlıkla karakterize edilen tek klinik bozukluktur. IED tıpkı bir öfke nöbeti gibi görünüyor. IED’li çocuklar bir şeyler fırlatabilir, kavga edebilir ve taciz edici davranışlar sergileyebilir. IED’nin belirtileri şunları içerir:
- Öfkelenmek
- Sinirlilik
- Yarış düşünceleri
- Yüksek enerji
- Kalp çarpıntısı, göğüste sıkışma
- Öfke nöbetleri
- Tartışmak ve bağırmak
- Fiziksel kavgalar
- Şiddet tehditleri
- İnsanlara veya hayvanlara yönelik saldırılar
- Mülke zarar vermek
Bir klinisyen, bir çocuğun tıbbi geçmişinin, psikiyatrik geçmişinin dikkatli bir değerlendirmesi ve belirli kriterleri karşılayan sürekli semptomların varlığı ile IED’yi teşhis eder. IED teşhisi konulabilmesi için, bir kişinin üç ay boyunca haftada iki kez sözlü veya fiziksel saldırganlık sergilemesi veya 12 ay boyunca üç kez mülke zarar verme veya son 12 yılda fiziksel yaralanmayla sonuçlanan üç saldırı bölümü sergilemesi gerekir. IED tedavisi genellikle ilaç ve bilişsel davranışçı terapinin (CBT) bir kombinasyonunu içerir. Gevşeme, stresli durumlardan nasıl çıkacağınızı öğrenme ve uyuşturucu ve alkolden kaçınma gibi başa çıkma teknikleri de yardımcı olabilir.
Davranış Bozukluklarının Nedenleri Nelerdir?
Davranış bozukluklarının kesin nedeni bilinmemekle birlikte nasıl gelişebileceğine dair bazı teoriler vardır. Öğrenilmiş, gelişimsel, çevresel ve genetik faktörlerin rol oynaması mümkündür. Ailesinde madde kullanım bozuklukları, kişilik bozuklukları ve duygudurum bozuklukları öyküsü olan çocuklar, davranış bozuklukları geliştirme açısından yüksek risk altındadır.
Davranış Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?
Bir davranış bozukluğu tedavisine ne kadar erken başlarsanız o kadar iyidir. Çocuğunuzda herhangi bir davranış bozukluğu belirtisi tespit ederseniz, hemen bir değerlendirmeye başvurmanız uygundur. Tedaviler, çocuğunuzun teşhisine ve bozukluğun ciddiyetine bağlı olarak değişir. Herkesin bağlı kalabileceği bir plan geliştirmek için çocuğunuzun doktoru veya klinisyeniyle birlikte çalışın.
Psikoterapi: Psikoterapi genellikle davranış bozukluklarının tedavisi için gerekli bir bileşendir. Psikoterapi, düşünce ve duyguları işlemek için bir alan sunar. Ayrıca sosyal becerileri, davranışsal becerileri ve öfkeyle uygun şekilde başa çıkmanın yollarını öğretebilir. CBT, bir kişinin davranışlarını nasıl değiştireceğini öğrenmesine yardımcı olmak için özellikle yararlı olabilir. Aile terapisi, kişiler arası çatışmaları çözmek ve sağlıklı bir şekilde iletişim kurmanın yeni yollarını öğrenmek için alan sağlayabilir.
İlaç tedavisi: İlaç tedavisi birçok davranış bozukluğu için yararlı bir tedavi aracıdır. İlaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birleştirilir. Yaygın ilaçlar şunları içerir:
- Dekstroamfetamin ve metilfenidat gibi uyarıcılar
- Atomoxetine ve guanfacine gibi uyarıcı olmayanlar
- Fluoksetin, bupropion ve sertralin gibi antidepresanlar
- Klonazepam gibi antikonvülsanlar
- Diazepam, alprazolam ve lorazepam gibi sakinleştiriciler
Ebeveyn eğitimi: Ebeveyn eğitimi, tedavi başarısının anahtarıdır. Bir çocukta davranış bozukluğu olduğunda, etkili iletişim kurmayı, tetikleyicilerden kaçınmayı ve çocuğunuzun patlamalarını yönetmeyi öğrenmek, sakin ve istikrarlı bir ortamın korunmasına yardımcı olabilir.
Özet
Çocuğunuzun bir davranış bozukluğu olabileceğinden şüpheleniyorsanız, kendinizi bunalmış veya sorumlu hissediyor olabilirsiniz. Bu duygular anlaşılabilir. Davranış bozukluklarının belirtileri tüm aileyi etkileyebilir. Çocuğunuzda bir davranış bozukluğu varsa bunun sizin suçunuz olmadığını unutmayın. Tedavi çocuğunuzun semptomlarını hafifletebilir. Çocuğunuz ne kadar erken bir teşhis ve tedavi planı alırsa, çocuğunuz o kadar çabuk rahatlayabilir ve yeniden başarılı hissetmeye başlayabilir. Ebeveyn eğitimi, aile terapisi ve randevularına gitmelerine yardımcı olarak çocuğunuza onu desteklemek için orada olduğunuzu gösterebilirsiniz.
Kaynak
Verywell Family, Signs and Symptoms of the Most Common Behavior Disorders in Children, 2021
MedlinePlus. Child Behavior Disorders.
Centers for Disease Control and Prevention. Behavior or conduct problems in children.
U.S. Department of Health & Human Services. Behavioral disorders.
