İnsan vücudu güneşe maruz kalmaya tepki olarak D vitamini üretir. Bir kişi ayrıca belirli gıdalar veya takviyeler yoluyla D vitamini alımını artırabilir.
D vitamini, sağlıklı kemik ve dişlerin korunması için gereklidir. Ayrıca vücutta iltihaplanma ve bağışıklık fonksiyonunun düzenlenmesi de dahil olmak üzere birçok önemli rol oynar.
Adına rağmen D vitamini bir vitamin değil, bir hormon veya prohormondur.
D Vitamininin Vücuttaki Rolleri Nelerdir?
D vitamini birçok vücut fonksiyonunda kritik bir rol oynar:
1- Sağlıklı Kemikler
D vitamini, bağırsaktan kalsiyum emilimini arttırır ve sağlıklı kemik mineralizasyonu için gerekli olan kalsiyum ve fosforun kandaki yeterli seviyelerinin korunmasına yardımcı olur.
Çocuklarda D vitamini eksikliği raşitizme neden olarak kemiklerin yumuşamasına bağlı olarak kavisli bir görünüme neden olabilir. Benzer şekilde yetişkinlerde de D vitamini eksikliği osteomalazi veya kemiklerde yumuşama şeklinde kendini gösterir. Osteomalazi, zayıf kemik yoğunluğu ve kas güçsüzlüğü ile sonuçlanır.
Uzun süreli D vitamini eksikliği de osteoporoz olarak ortaya çıkabilir.
2- Bağışıklık Fonksiyonu
Yeterli bir D vitamini alımı, iyi bir bağışıklık fonksiyonunu destekleyebilir ve otoimmün hastalık riskini azaltabilir.
Araştırmacılar, D vitamininin bağışıklık fonksiyonunda önemli bir rol oynadığını öne sürüyor. Uzun süreli D vitamini eksikliği ile diyabet, astım ve romatoid artrit gibi otoimmün durumların gelişimi arasında bir bağlantı olabileceğine inanıyorlar, ancak bağlantıyı doğrulamak için daha fazla araştırma gerekiyor.
Test tüpü çalışmaları, D vitamininin insan hücrelerinin bağışıklık tepkisi üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu gösterse de araştırmacılar bu bulguları kontrollü insan denemelerinde henüz tekrarlamadılar.
3- Eksiklik
Vücut D vitamini üretebilse de bazı insanlar diğerlerinden daha fazla eksiklik riski altındadır. Bunu etkileyebilecek faktörler şunları içerir:
Ten rengi: Derideki pigmentasyon, vücudun güneşten gelen ultraviyole B (UVB) ışınlarını emme yeteneğini azaltır. Güneş ışığını emmek, cildin D vitamini üretmesi için gereklidir.
Güneşe maruz kalmama: Kuzey enlemlerinde veya yüksek kirlilik bölgelerinde yaşayan, gece vardiyalarında çalışan veya eve bağlı olan kişiler, mümkün olduğunca besin kaynaklarından D vitamini tüketmeyi hedeflemelidir.
Emzirme: Amerikan Pediatri Akademisi, emzirilen tüm bebeklerin günde 400 uluslararası birim (IU) oral D vitamini almasını önermektedir.
Yaşlı yetişkinler: Cildin D vitamini sentezleme yeteneği yaşla birlikte azalır. Yaşlı yetişkinler de içeride daha fazla zaman geçirebilir.
Yağ emilimini sınırlayan koşullara sahip olanlar: D vitamini yağda çözünür, yani d vitamini alımı bağırsak tarafından emilen diyet yağlarına bağlıdır. Yağ emilimini sınırlayan koşullar, diyetten D vitamini alımını azaltabilir.
Obezite: Yüksek düzeyde vücut yağı, vücudun deriden D vitamini emme yeteneğini sınırlayabilir.
Mide baypası geçiren kişiler: Bu ameliyat, üst bağırsağın büyük miktarda D vitamini emen bir bölümünü baypas eder. Bu baypas bir eksikliğe neden olabilir.
D Vitamini Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
D vitamini eksikliği olan kişilerin çoğunda semptomlar görülmez. Bununla birlikte, kronik bir eksiklik hipokalsemiye, bir kalsiyum eksikliği hastalığına ve paratiroid bezlerinin kan kalsiyum seviyelerini yükselten bir hormon dengesizliği yarattığı hiperparatiroidizme neden olabilir.
Bu koşullar, aşağıdakileri içeren ikincil semptomlara yol açabilir:
- özellikle yaşlı erişkinlerde kemik kırılganlığı
- osteoporoz
- kemik ağrısı
- tükenmişlik
- kas seğirmesi
- kas güçsüzlüğü
- miyalji veya kas ağrısı
- artralji veya eklem sertliği
D vitamini eksikliği uzun süre devam ederse, aşağıdaki gibi komplikasyonlara neden olabilir:
- kardiyovasküler durumlar
- otoimmün sorunlar
- nörolojik hastalıklar
- enfeksiyonlar
- gebelik komplikasyonları
- meme, prostat ve kolon dahil olmak üzere belirli kanserler
Bebeklerde D vitamini
Bebeklik ve çocukluk, kemik büyümesinin hızlı olduğu bir dönemdir. Bu nedenle, bebeklerin yeterli miktarda D vitamini alması önemlidir.
Kronik D vitamini eksikliği, kemik ve eklemlerin malformasyonuna yol açabilen kemik dokularının yumuşaması olan raşitizme neden olabilir.
D vitamini eksikliği ayrıca çocuklarda yüksek tansiyon ve hipertansiyon ile bağlantılıdır. Bir 2018 çalışması, çocuklarda düşük D vitamini seviyeleri ile arter duvar sertliği arasında olası bir bağlantı buldu.
Amerikan Alerji Astım ve İmmünoloji Akademisi (AAAAI), düşük D vitamini maruziyeti ile artan alerjik duyarlılık riski arasında bir bağlantı olduğunu öne sürüyor.
Örneğin, ekvatora daha yakın yaşayan çocukların alerji nedeniyle hastaneye başvuru oranları daha düşük ve epinefrin oto-enjektörleri veya EpiPens için daha az reçete yazılıyor. Ayrıca fıstık alerjisine sahip olma olasılıkları daha düşüktür.
Hamilelikte D Vitamini
2019 tarihli bir inceleme, D vitamini eksikliği olan hamile kişilerin preeklampsi geliştirme ve erken doğum yapma riskinin daha yüksek olabileceğini düşündürmektedir.
2020’de yapılan bir inceleme çalışmasının araştırmacıları, hamilelik sırasında daha yüksek D vitamini konsantrasyonları ile preeklampsi ve erken doğum riskinin azalması arasında bir ilişki olabileceğini buldu. Bununla birlikte, ilişkileri daha iyi tanımlamak için araştırmacıların D vitamini takviyesi ile iyi tasarlanmış klinik deneylere ihtiyacı var.
Bazı araştırmalar, zayıf bir D vitamini durumunu gestasyonel diyabetle ilişkilendirir. D vitamini eksikliğini tedavi etmek, hamile kişilerde asemptomatik bakteriyel vajinoz riskini de azaltabilir. Bununla birlikte, çelişkili araştırmalar, D vitamini takviyesi ile bakteriyel vajinozun önlenmesi arasında hiçbir bağlantı bulamadı.
Hamilelik sırasında yeterli D vitamini alımı ile ortaya çıkan yenidoğanlarda astım ve gıda alerjisi gelişme riskinin azalması arasında bir ilişki olabilir. Bununla birlikte, kanıtlar kesin değildir ve daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
D Vitamini Kaynakları Nelerdir?
İnsanlar genellikle D vitamini alımlarının çoğunu güneş ışığına maruz kalmaktan alabilirler. Bununla birlikte, D vitamini eksikliği geliştirme riski taşıyan insanlar ve diğer birçok insan, D vitamini üretimi için yalnızca güneş ışığına maruz kalmaya güvenemez. Güneşin çok güçlü olmadığı kış aylarında herkes D vitamini takviyesinden yararlanabilir.
Aşağıdaki besinler D vitamini kaynağıdır:
- somon, uskumru ve ton balığı gibi yağlı balıklar
- yumurta sarısı
- peynir
- sığır karaciğeri
- mantarlar
- süt
- tahıllar ve meyve suları
D Vitamininin Kullanılması Önerilen Miktar Nedir?
İnsanlar D vitamini alımını mikrogram (mcg) veya uluslararası birimler (IU) olarak ölçebilir. Bir mcg D vitamini 40 IU’ya eşittir.
Önerilen günlük D vitamini alım miktarları aşağıdaki gibidir:
| Demografik | Önerilen günlük alım miktarı |
| 0-12 aylık bebekler | 400 IU (10 mcg) |
| 1-18 yaş arası çocuklar | 600 IU (15 mcg) |
| 70 yaşına kadar yetişkinler | 600 IU (15 mcg) |
| 70 yaş üstü yetişkinler | 800 IU (20 mcg) |
| Hamile veya emziren kadınlar | 600 IU (15 mcg) |
D Vitamini İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
Sağlık uzmanlarının D vitamini için önerdiği üst sınır bir yetişkin için günde 4.000 IU’dur. Bununla birlikte, Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH), günde 10.000 IU’nun altındaki alımlarda D vitamini toksisitesinin olası olmadığını bildirmektedir.
D vitamini toksisitesi tipik olarak uygun olmayan ek dozlama ve reçete hatalarının sonucudur.
Aşırı D vitamini tüketimi hiperkalsemiye veya aşırı yüksek kan kalsiyum düzeyine yol açabilir. Bu, kemiklerin kireçlenmesine ve kan damarlarının, böbreklerin, akciğerlerin ve kalp dokularının sertleşmesine yol açabilir.
Hiperkalsemi hayatı tehdit edici olabilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir.
Aşırı D vitamininin en yaygın belirtileri baş ağrısı ve mide bulantısıdır. Bununla birlikte, çok fazla D vitamini aşağıdakilere de yol açabilir:
- iştah kaybı
- ağız kuruluğu
- ağızda metalik bir tat
- kusma
- kabızlık
- ishal
Aşırı D vitamini genellikle kazara aşırı tüketim ve reçete hatalarından kaynaklanır.
Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) takviyelerin güvenliğini veya saflığını ilaçlarla aynı şekilde izlemediğinden, biri takviye alıyorsa, markasını dikkatli seçmelidir.
Eksiksiz bir diyet ve düzenli beslenme düzeni, hastalıkların önlenmesi ve sağlık açısından çok önemlidir. Sadece birkaç besine konsantre olmaktansa, çeşitli besinlerle beslenmek daha iyidir.
Özet
Vücut güneşe maruz kaldığı için D vitamini üretir. Birçok gıda ve takviye de D vitamini içerir. Vitamin, kemiklerin, dişlerin ve optimal bağışıklık fonksiyonunun korunmasında önemli bir rol oynar.
D vitamini eksikliği, kalsiyum eksikliği hastalığına ve kandaki kalsiyum seviyelerini yükselten bir hormon dengesizliği olan hiperparatiroidizme neden olabilir.
