Demans dünya çapında en az 55 milyon insanı etkilemekte ve bu sayı her yıl yaklaşık olarak 10 milyon artış göstermektedir. Peki demans riskini azaltmanın yolları var mı? Şu anda birçok araştırma bu konuda uykunun potansiyel rolüne odaklanmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, “demans şu anda tüm hastalıklar arasında yedinci önde gelen ölüm nedenidir ve küresel olarak yaşlı insanlar arasında engelliliğin ve bağımlılığın başlıca nedenlerinden biridir.”
Dünya Sağlık Örgütü, yaklaşık 55 milyon insanın demans hastası olduğunu ve 2050 yılına kadar bu sayının yaklaşık 140 milyona ulaşacağını belirtiyor. Demans hastalarının %60 ila %70’i Alzheimer hastalığına sahiptir.
Demans esas olarak bir yaşlılık hastalığıdır, ancak genç başlangıçlı demans (semptomların 65 yaşından önce başladığı) vakaların yaklaşık %9’unu oluşturur. Ancak bunama, yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu değildir.
Demansın genetik bir bileşeni vardır ve bunama sorununa maruz kalan yakın bir akrabanız varsa, bu riskinizi artırabilir. Bununla birlikte, birçok çalışma, kalıtsal riski olanların bile sağlıklı bir diyet benimseyerek, düzenli egzersiz yaparak ve sigara ve çok fazla alkolden kaçınarak bunu azaltabileceğini göstermiştir.
Ne Kadar Süre Uyumalıyız?
“Sadece beyin sağlığı için değil, genel sağlık için de insanların gecelik 7 ila 9 saat kaliteli uyku almaları önerilir.”
– Dr. Percy Griffin, Alzheimer Derneği Bilimsel Katılım Direktörü
Bu nedenle, çoğu insan için optimum miktar 7 ile 9 saat arasındadır, ancak uyku eksikliği bir risk faktörü müdür?
Rochester Üniversitesi Tıp Merkezi’ndeki Alzheimer Hastalığı Bakım, Araştırma ve Eğitim Programı (AD-CARE) profesörü ve yöneticisi Dr. Anton Porsteinsson, durumun böyle olabileceğini söyledi. Buna göre yetersiz uyku süresi bunama riskini artırabilmektedir.
Peki daha fazla mı uyumalıyız?
Boston Üniversitesi’nden yapılan büyük bir kohort çalışmasına düzenli olarak gece 9 saatten fazla uyuyanların, 6 ila 9 saat arasında uyuyanlara göre demans riskini iki katına çıktığı bulunmuştur. Ayrıca beyin hacimleri de daha düşüktü.
Bununla birlikte, aşırı uyku erken nöronal değişikliklerin bir belirtisi olabilir. Bu çalışmanın araştırmacıları, uzun uyku süresinin demans riskinin bir göstergesi olabileceğini öne sürmektedir.
Uyku Kalitesi Nasıl Sağlanmalıdır?
Ulusal Uyku Vakfı, optimum sağlık yararları için kaliteli uykunun dört temel özelliğini şu şekilde sıralamaktadır:
- Yattıktan 30 dakika sonra uykuya dalmak,
- Gece bir kereden fazla uyanmamak,
- Gece boyunca en fazla 20 dakika uyanık kalmak ve
- Zamanının en az %85’ini yatakta uyuyarak geçirmektir.
Kaliteli uyku, hızlı olmayan göz hareketi uykusu (NREM) ve REM uykusu dönemlerini içerir. Bunlar, NREM uykusunun evrelerinden birinde meydana gelen en derin uyku ile gece boyunca döngü yapar.
Bir araştırmaya göre, derin NREM uykusu sırasında düşük frekanslı beyin dalgaları, Alzheimer ile ilişkili toksinler beta amiloid ve tau beynini temizler. Bu düşük frekanslı beyin dalgaları, toksinleri uzaklaştıran bir beyin omurilik sıvısı darbesi verir.
Uyku bozulursa, beta-amiloid ve tau gibi beyin atıkları birikmeye başlayabilir ve sonunda Alzheimer’ın özelliği olan plakları ve düğümleri oluşturabilir. Beta-amiloid ve tau birikimi, demans semptomları belirgin hale gelmeden 10-20 yıl önce başlayabilir.
Uyku Apnesi ve Demans
Uyku apnesi, dünya çapında yaklaşık 1 milyar insanı etkilemektedir, en yaygın şekli obstrüktif uyku apnesidir (OSA). Durum uyku sırasında nefes almayı keser ve genellikle kişiyi uyandırır.
Uyku apnesi olan kişiler, astım, kardiyovasküler problemler, atriyal fibrilasyon ve kanser gibi çeşitli sağlık koşulları açısından yüksek risk altındadır. Son çalışmalar ayrıca uyku apnesi ve demans arasındaki bağlantıları ortaya koymuştur.
“Uyku apnesi demans için bir risk faktörü olduğu giderek daha fazla bilinen bir sağlık durumudur. Uyku apnesi olan bir kişi uyku sırasında nefes almayı bırakır. […] Bu, beynin gece oksijenlenmesinde potansiyel olarak tehlikeli düşüşlere yol açar.”
– Dr. David Merrill
Meydana gelen hipoksinin beyin değişikliklerine neden olduğu düşünülmektedir. Bir çalışma, uyku apnesi olanlarda hafıza için hayati önem taşıyan temporal lobların kalınlığının azaldığını, bunama hastalarında da görülen bir değişiklik olduğunu bulmuştur.
Başka bir çalışma, uyku apnesi olan kişilerde hipokampusun hacminin azaldığını buldu ve bu durum alzheimer hastalığının bir özelliğidir. Bu çalışma aynı zamanda demansın semptomlarının çoğundan sorumlu olduğu düşünülen iki toksinin – tau ve beta-amiloid – muhtemelen kandaki oksijen eksikliğinden dolayı uyku apnesi olan kişilerin beyinlerinde biriktiğini gösterdi.
Bu bulgulara iki çalışma daha eklendi. Uyku apnesi olanlarda yüksek tau seviyeleri tespit edildi; diğer çalışmada ise amiloid plakları olduğu bulundu.
Demans Uykuyu Nasıl Etkiler?
Küçük bir çalışma, Alzheimer hastalığının gündüz uykululuk özelliğinin, temel beyin hücrelerinin ölümüyle bağlantılı olduğunu buldu. Araştırmacılar bunun, tau proteininin birikmesinden ve beynin uyanıklığı destekleyen bölgelerindeki nöron kaybından kaynaklandığını öne sürdüler.
Daha yakın tarihli bir çalışma, Alzheimer hastalığında uyku bozukluğunun semptomların şiddetini artırabileceğini de bulmuştur. Fare hücrelerinde yürütülen bu çalışmada araştırmacılar, beta-amiloid plakların fagositozu kesintiye uğradığında plakların biriktiğini buldular.
Bu fagositozu yüksek konsantrasyonlarda inhibe eden bir molekül – heparan – tanımladılar. Heparan seviyeleri gün boyunca değişir, bu nedenle sirkadiyen ritimdeki bozukluklar bu seviyeleri etkiler ve Alzheimer hastalığında plak oluşumundan sorumlu olabilir.
Demans Semptomları Nelerdir?
Aynı çalışmada, uykuyu iyileştirmenin demans semptomlarını hafifletmenin bir yolu olabileceği öne sürüldü, ancak uyku bozukluklarını tedavi etmenin demansı önlemeye yardımcı olması mümkün mü?
Uyku bozuklukları ve bilişsel gerileme üzerine yapılan çalışmaların 2019 yılında gözden geçirilmesi ile bu soru yanıtlamaya çalışıldı. Uyku apnesi, uykusuzluk, yetersiz veya aşırı uzun uyku gibi uyku bozukluklarının bilişsel gerileme ve bunama ile bağlantılı olduğu bulundu.
Uyku bozuklukları ile beta-amiloid ve tau birikimi arasında da bir bağlantı vardı. İnceleme, uyku yönetiminin demansın önlenmesi için umut verici bir hedef olabileceği sonucuna varmıştır.
Bununla birlikte, hiçbir çalışma henüz nedensel bir bağlantı olduğunu veya ilişkinin nasıl hareket ettiğini kanıtlamadı. Uyku sorunları demansa yatkınlık mı yarattı yoksa uyku sorunları demansın erken evrelerinin bir işareti miydi?
Dr. Porsteinsson’ın açıkladığı gibi ilişki hala net değil: “Çözünür [beta-amiloid] uyku üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir ve bunama ile ilişkili uyku kalitesi ve nörodejenerasyon, uykuyu ve uyanıklığı kontrol eden merkezlere zarar verir.
Dr. Merrill ayrıca şu yorumu yaptı: “Demans tedavisi olmayan bir hastalık olmaya devam ediyor ve mevcut ilaç tedavileri demans semptomlarının tedavisinde marjinal olarak etkilidir. Bu nedenle, demans semptomlarını hafifletmek için uyku semptomlarını tedavi etmek, mevcut tüm stratejileri kullanmak çok önemlidir.”
“Ne yazık ki, bunama ilerledikçe, özellikle eksiklikleri hakkında öz farkındalığını yitiren bireylerde, iyi bir uyku hijyenine sahip olmak giderek daha zor hale gelebilir. Bu durumlarda, hastalara bakılabilmesi, güvende tutulabilmesi ve gündüz bakıcılarına dinlenme şansı verebilmesi için özel gece bakıcılarına sahip olmak önemlidir” diye ekledi.
Sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmek ve yeterince kaliteli uyku almanızı sağlamak, hem bunama hem de diğer birçok sağlık sorunu riskini azaltabilir. Ancak sebep-sonuç arayışı devam etmektedir.
Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren ögelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurunuz.
MedicalNewsToday. Dementia and sleep: What do we know about this link?, 2022.
