Ekzokrin pankreas yetmezliği (EPI), pankreas, sindirime yardımcı olan yeterli enzimleri üretmediğinde ortaya çıkar. EPI, besinlerin zayıf emilmesine, kilo kaybına ve vitamin eksikliğine yol açabilir.
EPI’nin ana nedenlerinden ikisi kistik fibroz ve kronik pankreatittir. EPI semptomları, mide ve bağırsağı etkileyen diğer yaygın sağlık sorunlarına benzer ve bu durumun teşhis edilmesi zor olabilir.
Bir sağlık uzmanı, reçeteli enzimler ve yaşam tarzı değişiklikleri ile EPI’yi başarılı bir şekilde tedavi edebilir.
EPI Nedir?
EPI, pankreas ve ürettiği enzimleri içeren bir sindirim bozukluğudur. Enzimler, belirli bir kimyasal reaksiyon meydana getirmek için salınan kimyasallardır ve pankreas, farklı amaçlara hizmet eden birçok farklı enzimi salgılar.
Yiyecekleri sindirmek, ağızda çiğneme ve tükürük salınımı ile başlayan karmaşık bir süreçtir. Bir kişi yiyecekleri yuttuğunda, midedeki asitler onu parçalar.
Yaklaşık 15 dakika sonra parçalanan besin, ince bağırsağa geçer. Burada pankreas, besini daha küçük moleküllere dönüştürmek için gerekli enzimleri salgılar. Bu moleküller daha sonra kan dolaşımına emilir ve vücudu beslemek için gönderilir.
Pankreas, tükürük ve ter bezleriyle birlikte ana ekzokrin bezlerden biridir. Ekzokrin bezleri, kanal adı verilen bir açıklık yoluyla maddeleri başka bir organa veya vücudun yüzeyine gönderir.
Tiroid ve hipofiz gibi endokrin bezleri, hormonlarını doğrudan kan dolaşımına saldıkları için farklıdır. Pankreas her ikisi olarak görev yapar. Düzgün çalışan bir pankreas, önemli besinlerin etkili bir şekilde sindirilmesini ve emilmesini sağlar.
Pankreas yetmezliği hem endokrin hem de ekzokrin fonksiyonları etkileyebilir, ancak genellikle ekzokrin eksikliğini içerir.
EPI’de pankreas, yiyecekleri sindirmek için gereken enzimleri yeterince üretmez. Bu bozulma olduğunda bir kişi gerekli besinleri ve vitaminleri ememez. Bu durum ishale, vitamin eksikliğine ve kilo kaybına yol açar.
Uygun tedavi olmadan EPI, bebeklerde ve çocuklarda gecikmiş veya sınırlı büyüme, kemik sorunları, yaşam beklentisinin azalması ve enfeksiyonlara maruz kalma ile sonuçlanabilir.
Belirtileri Nelerdir?
EPI semptomları diğer sindirim koşullarını taklit edebilir, ancak bu yetmezliğin spesifik belirtileri vardır. EPI semptomları hafif veya şiddetli olabilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
- yağlı görünümlü ve kötü kokulu dışkı
- ishal, şişkinlik
- karın ağrısı
- açıklanamayan, kasıtsız kilo kaybı
Teşhis Nasıl Yapılır?
Bir sağlık uzmanı, özellikle bir kişi yağlı dışkıyı ve kilo kaybını tarif ettiğinde ve doktor diğer yaygın durumları ekarte ettiğinde, yukarıdaki semptomlara dayanarak EPI’yi genellikle teşhis edecektir.
EPI için kesin testler, güvenilirlik ve kullanılabilirlik açısından farklılık gösterdiğinden karmaşıktır. Bazı testler, erken aşamalarında EPI’yi yakalamak için yeterince spesifik veya hassas olmayabilir.
Doktor pankreasın ne kadar iyi çalıştığını ölçmek için iki testten birini isteyebilir: 72 saatlik dışkıda yağ testi ve dışkı elastaz testi.
72 saatlik dışkıda yağ testinin bir parçası olarak, kişi günde belirli bir miktarda yağ tüketir ve doktorlar dışkıdaki yağ miktarını ölçer. Dışkıdaki yüksek yağ seviyeleri, emilim bozukluğunu ve olası EPI’yi gösterir.
Dışkı elastaz testi, doktorun bir kişinin dışkı örneğindeki pankreas elastaz 1 miktarını ölçtüğü yerdir.
Ek olarak, doktor yağ birikintileri, vitamin eksiklikleri ve gastrointestinal semptomlara neden olabilecek diğer durum göstergelerini kontrol etmek için çeşitli testler yapabilir. Ayrıca, EPI’nin altında yatan nedenleri incelemek için bir CT taraması isteyebilirler.
Beslenme Nasıl Olmalıdır?
EPI’li çoğu kişi, enzim replasman tedavisi şeklinde tedavi görecektir. Genellikle bu tedavi ile sağlıklı ve dengeli bir beslenmeye geri dönmek mümkündür ve tavsiye edilir.
Bir EPI diyeti şunları içerir:
- meyve ve sebzeler
- kepekli tahıllar
- sağlıklı proteinler
Dengeli bir diyet, besinleri emmek için hayati önem taşıdığı için yağ içerir. EPI, kistik fibrozun sonucuysa, yağ oranı yüksek bir diyet özellikle faydalı olabilir.
Ayrıca, tedavinin başlangıcında daha az lif tüketmek, rahatsızlığı veya şişkinliği gidermeye yardımcı olabilir.
Kaçınılması gereken yiyecekler kısmen EPI’nin nedenine bağlıdır. EPI pankreatitten kaynaklanıyorsa, bir kişi alkol ve sigara gibi pankreas iltihabına katkıda bulunan maddelerden ve faaliyetlerden kaçınmalıdır.
Tedavisi Nedir?
Pankreatik enzim replasman tedavisi (PERT), EPI için standart tedavidir.
PERT ilaçları sadece reçeteyle alınabilir. Sindirim enzimleri amilaz, lipaz ve proteazın bir kombinasyonu olan pankrelipaz içerirler.
Bu tedavi pankreasın rolünü üstlenir. Bir kişinin aldığı ilaç miktarı anatomiye, vücut ağırlığına, vücutta ne kadar pankreas fonksiyonunun kaldığına ve öğünlerin yağ içeriğine bağlı olarak farklılık gösterecektir.
PERT alan bir kişi bu ilaçları tüm öğünler ve atıştırmalıklarla birlikte almalıdır.
PERT güvenlidir ve çok az yan etkisi vardır. Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), şu 6 PERT ilacını onaylamıştır: Creon, Pancreaze, Viokace, Pertzye, Ultresa, Zenpep.
Prognozu Nedir?
Tedavi olmadan EPI, ciddi yetersiz beslenmeye yol açabilir. Bu da yaşam beklentisini azaltabilir.
Bununla birlikte, PERT tedavisi, EPI’li kişiler için hayatta kalma oranlarını artırmaya yardımcı olabilir. PERT’nin etkinliği üzerine yapılan çalışmaların 2019 yılında gözden geçirilmesi, yetersiz beslenmeyi önleyerek vücut ağırlığını arttırdığını bulmuştur. İnceleme, kistik fibroz, kronik pankreatit veya pankreas kanseri olan kişilere odaklanmış ve her üç grupta da olumlu sonuçlar bulmuştur. Ayrıca PERT, GI semptomlarını ve karın ağrısını azaltarak hastaların yaşam kalitesini iyileştirmiştir.
Nedenleri Nelerdir?
EPI’nin birçok nedeni vardır. Pankreasa zarar veren ve enzimlerinin salınımını durduran veya bloke eden herhangi bir durum EPI ile sonuçlanabilir. En yaygın iki neden kistik fibroz ve kronik pankreatittir.
Kistik fibroz, çocukluk döneminde gelişen yaşamı tehdit eden genetik bir hastalıktır. Hem akciğerleri hem de sindirim sistemini etkileyen kalın, yapışkan mukus üretir. Mukus, sindirim sırasında enzimlerin doğal salınımını önleyerek pankreasın ağzını çevreler ve tıkar.
Kronik pankreatitte pankreas iltihaplanır. Normal pankreas dokusu yara dokusuna dönüşür. Bu yara dokusunun birikmesi, sindirim enzimlerinin kanaldan ayrılmasını önler.
EPI’ye neden olabilecek diğer tıbbi durumlar şunlardır:
- Pankreas kanseri
- Pankreasın cerrahi olarak çıkarılması
- Pankreas kanalının tıkanıklıkları
- Çölyak hastalığı
- Crohn hastalığı
- Otoimmün pankreatit
- Şeker hastalığı
- Bir veya birden fazla pankreas tümörünün çok fazla mide asidi üretimine yol açtığı ve sonunda mide ülserine yol açtığı Zollinger-Ellison sendromu
- Bazen mide ameliyatından sonra ortaya çıkan zayıflık ve hızlı bağırsak hareketleri dahil olmak üzere bir semptomlar topluluğu olan dumping sendromu
- Gastrik bypass ve diğer GI ameliyatları
Yaşam Tarzı İpuçları
Replasman enzimlerini almaya ek olarak, EPI’li bireylerin hem pankreas sağlığını hem de genel yaşam kalitelerini kötüleştirebilecek faaliyetlerden kaçınmaları gerekir.
Yaşam tarzı değişiklikleri şunları içerir:
- kullanılıyorsa sigarayı bırakmak
- yağ alımı konusunda bir doktora danışarak dengeli bir beslenme
- öğün boyutlarını küçültmek ancak sıklığı artırmak
- alkol tüketmemek
- bir sağlık uzmanının rehberliğinde öncelikle yağda çözünen A, D, E ve K vitaminleri için vitamin takviyesi almak
Tedavi, EPI’li kişilerin yiyeceklerini normal şekilde yemelerine ve sindirmelerine yardımcı olarak besinleri emmelerine ve daha iyi bir yaşam kalitesinin keyfini çıkarmalarına yardımcı olabilir.
Kaynak: Medical News Today, What is EPI? Symptoms, how it is diagnosed, and everything else you need to know, 2021
