Şok, vücudunuzdaki dokular yeterli miktarda kan, oksijen ve besin alamadığında meydana gelen tıbbi bir acil durumdur. Bilinç kaybı ilk göze çarpan etki olabilir ve şok hızla kötüleşerek potansiyel olarak kalıcı organ hasarına veya ölüme neden olabilir. Travmatik kan kaybı ve ani kalp yetmezliği dahil olmak üzere çeşitli nedenlerin yanı sıra birkaç şok türü vardır. Acil tıp uzmanları şoku çok hızlı bir şekilde tanımlayabilir ve durum acil tedavi gerektirir.
Şok Türleri Nelerdir?
Dört tür şok vardır:
- hipovolemik
- dağıtım
- kardiyojenik
- engelleyici
Bunların bir kombinasyonuna sahip olmak da mümkündür. Örneğin, septik şok, dehidrasyon ve kan damarı genişlemesi ile sonuçlanan bir enfeksiyondur. Göğüs travması sıklıkla tansiyon pnömotoraks ve şiddetli kanama ile sonuçlanır.
Hipovolemik: Kan damarlarında yetersiz miktarda sıvı ve kan akışı olduğunda hipovolemik şok gelişir. Bu tip şok genellikle hızlı, zayıf nabız ve düşük kan basıncı ile karakterize edilir. Bazen hipovolemik şok soluk, soğuk cilt ile ilişkilidir.
Dağıtım: Dağıtıcı şok genellikle kan damarları genişlediğinde meydana gelir. Nörojenik şok, sepsis ve anafilaksi bu fiziksel reaksiyonu üretebilir. Dağıtıcı şok, düşük kan basıncı ve muhtemelen uzuvlarda veya vücudun herhangi bir kısmında kızarıklık veya şişme ile karakterize edilir.
Kardiyojenik: Kalp olması gerektiği gibi pompalayamadığında kardiyojenik şok gelişebilir. Kalp krizi, kalp kaslarının çalışamadığı ani bir olaydır. Kronik bir süreç olan kalp yetmezliği, kalbin pompalamasını zorlaştırır ve kişiyi her türlü şoka yatkın hale getirir. Kardiyojenik şokun sonucu, vücudun ihtiyacı olan kanı alamamasıdır. Sağlık ekibiniz kalp ritminizi, nabzınızı, kan basıncınızı ve oksijen seviyelerinizi değerlendirerek kardiyojenik şoku belirleyebilir.
Engelleyici: Kan akışı engellendiğinde obstrüktif şok meydana gelir. Bazı travma türleri veya tıbbi acil durumlar, kanın kalpte ve/veya kan damarlarında akmasını fiziksel olarak engelleyebilir. Bu tür bir şokun teşhis edilmesi daha zordur, genellikle görüntüleme testleri veya girişimsel teşhis testleri içerir.
Şok Belirtileri Nelerdir?
Bazıları şokun nedenine ve aşamasına bağlı olan bir dizi şok belirti ve semptomu vardır. Bazıları çelişkili görünebilir. Örneğin şok, bir kişinin kalp atışlarını hızlandırarak hızlı bir nabız oluşmasına neden olabilir veya kalp atış hızının ve nabzın yavaşlamasına neden olabilir. Şok gerçek bir tıbbi acil durumdur. Sizin veya bir başkasının şok geçirebileceğine dair herhangi bir endişeniz varsa, hemen acil servisi arayın. Yaygın şok belirtileri şunları içerir:
- nefes almada zorluk
- zayıf nabız
- daha sonra yavaşlayabilen hızlı kalp atış hızı
- bilinç bulanıklığı, konfüzyon, bilinç kaybı
- soluk, nemli ve/veya terli cilt
- soğuk eller veya vücut
İlişkili Belirtiler
Şoka başka belirti ve semptomlar da eşlik edebilir. Bunlar vücudun şok tepkisinin bir parçası değildir, ancak tıbbi ekibinize nedene ilişkin bir ipucu vererek tedavi planını yönlendirmeye yardımcı olabilir.
- Şiddetli bir kan enfeksiyonu olan sepsis ile ateş oluşabilir.
- Cilt kızarıklığı, kızarıklık ve şişlik, anafilaktik reaksiyon belirtileridir.
- Gözbebeği genişlemesi beyin hasarının bir işaretidir.
- Öksürük akciğer yetmezliğine eşlik edebilir.
Şok Nedenleri Nelerdir?
Şok, vücudun dokularına ve organlarına giden kan akışı ciddi şekilde azaldığında meydana gelir. Büyük tıbbi olaylardan kaynaklanır. Şok aniden başlayabilir, örneğin hızlı kan kaybını içeren ciddi bir yaralanmanın hemen ardından veya akut bir kardiyak olayla birlikte. Kanın vücutta olması gerektiği gibi dolaşmasını engelleyen kronik bir hastalık gibi, kademeli olarak da gelişebilir. Şoka neden olan durumlar şunları içerir:
- sepsis
- dehidrasyon
- kanama
- anafilaksi
- nörojenik problemler
- kalp krizi
- perikardiyal tamponad
- pnömotoraks
Sepsis, nörolojik hasar ve anafilaksinin neden olduğu büyük fiziksel stres sırasında vücut, kan basıncı ve nabız üzerinde normal kontrolü sürdüremez. Bu hemodinamik instabilite olarak tanımlanır ve dokulara kan akışını engeller. Ciddi derecede susuz kalmak veya enfeksiyon ya da kalp yetmezliği yaşamak sizi şoka daha yatkın hale getirebilir. Bununla birlikte, şok herhangi bir yaştaki herkesi etkileyebilir.
Şok Nasıl Teşhis Edilir?
Şok, bir kişinin semptomlarına ve yaşamsal belirtilerine göre teşhis edilir. Sağlık görevlileri, birinin nabzını kontrol ederek kalp atış hızını hızlı bir şekilde değerlendirebilir ve nabzın yoğunluğuna ve kan basıncı okumasına göre kan basıncını değerlendirebilir. Sağlık görevlileri ayrıca solunum hızını da değerlendirir. Şok gelişirken vücut normal kan basıncını koruyabiliyorsa, kompanse şok olarak tanımlanır. Telafi edilmiş şok tedavi edilmezse hızla kötüleşir. Tansiyon düşmeye başladığında durum telafisi olmayan şok olarak tanımlanır. Telafi edilmemiş şok ölümcül olabilir. Stabilize olduğunuzda, sağlık ekibiniz ne tür bir şoka sahip olduğunuzu belirleyecektir.
Şok Nasıl Tedavi Edilir?
Şok acilen tedavi edilmelidir. Hastaneye götürülüyorsanız, sağlık ekibiniz muhtemelen ambulansta tedaviye başlayacaktır. Hastanedeyken şok yaşarsanız, tedavi hemen başlatılacaktır. Şok sırasında kullanılan tedavi stratejileri şunları içerir:
- İntravenöz tedavi
- Optimum vücut ısısını korumak
- Kan basıncını yükseltmek veya gerekirse nabzı yavaşlatmak için ilaçlar
- Nazal oksijen
- Nefes alma desteği
Tüm bu tedavilere hemen ihtiyacınız olmayabilir, ancak tıbbi ekibiniz sizi yakından izleyecek ve gerektiğinde bu tedavilere başlayabilecektir.
Altta Yatan Nedeni Tedavi Etmek
Şokun nedeni ayrıca tıbbi veya cerrahi olarak tedavi edilmelidir. Örneğin bir enfeksiyonu yönetmek için antibiyotiklere ihtiyacınız olabilir. Bir yaranın cerrahi olarak onarılması gerekebilir. Yoğun kanama sırasında kaybedilen kanın yerine konması için kan transfüzyonu gerekebilir. Akciğerlerinizi sıkıştıran sıvınız varsa, akciğerlerin etrafındaki sıvıyı çıkaran girişimsel bir prosedür olan torasentez yaptırmanız gerekebilir. Bir şok döneminden sonraki sonuç değişebilir. İyileşme aylar alabilir ve genellikle rehabilitasyonu içerir.
Özet
Şok önemli bir tıbbi olaydır. Hayatı tehdit eden aşamadan kurtulduktan sonra, yorgunluk, kas zayıflığı veya kilo kaybı gibi kalıcı etkilere sahip olabilirsiniz. Sağlık uzmanlarınızı yaşadıklarınızdan haberdar edin ve en iyi iyileşme şansı için önerilen devam eden tedavilere bağlı kalın.
Kaynak
Verywell Health, What Is Shock?, 2022
Taghavi, Askari. Hypovolemic Shock. Treasure Island, Fl: StatPearls Publishing; 2019.
Smith et al. Distributive Shock. Treasure Island, Fl: StatPearls Publishing; 2019.
Shock. MedlinePlus. 2019.
