Fil hastalığı, sivrisinek ısırıkları yoluyla yayılan paraziter solucanların neden olduğu tropikal bir hastalıktır. Deri, bir filin derisini andıracak şekilde kalınlaşır ve sertleşir. Tıbbi olarak lenfatik filaryaz olarak bilinmesine rağmen, fil hastalığı terimi yaygın olarak kullanılır çünkü semptomlar kol ve bacaklarda şişme ve genişlemeyi içerir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünya çapında 120 milyon insanın fil hastalığından etkilendiğini tahmin etmektedir.
Fil Hastalığının Semptomları Nelerdir?
Enfekte olan çoğu insan, lenf sistemi ve böbreklerdeki hasara rağmen semptom göstermeyecektir. Semptomlara sahip olanlar en sık olarak aşağıdaki bölgelerde şişme yaşarlar:
- bacaklar
- göğüsler
- üreme organları
Fil hastalığı olan kişiler, lenf sistemlerindeki hasar nedeniyle bağışıklık fonksiyonlarını bozacaktır. Cildin daha fazla bakteriyel enfeksiyonuna yakalanma eğilimindedirler, bu da cildin tekrarlanan enfeksiyonlarla kuru, kalın ve ülsere olmasına neden olur. Bu tekrarlanan bakteriyel enfeksiyonlar sırasındaki diğer semptomlar arasında ateş ve titreme bulunur.
Fil Hastalığının Nedenleri Nelerdir?
Aşağıdaki 3 tip parazitik yuvarlak solucan fil hastalığına neden olur:
- Wuchereria bancrofti
- Brugia malayi
- Brugia timori
Wuchereria bancrofti solucanları, tüm fil hastalığı vakalarının yüzde 90’ına neden olur. Brugia malayi diğerlerinin çoğuna neden olur.
Fil Hastalığı Nasıl Yayılır?
Fil hastalığına neden olan parazitlerin yayılmasından sivrisinekler sorumludur. İlk olarak, sivrisinekler, enfekte bir insandan kan emdikleri zaman yuvarlak kurt larvaları ile enfekte olurlar. Sivrisinekler daha sonra başka birini ısırır ve larvaları kan dolaşımına geçirir. Son olarak, solucan larvaları kan dolaşımı yoluyla lenfatiklere göç eder ve lenf sisteminde olgunlaşır.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Fil hastalığı, hastalığa neden olan parazitlere maruz kalan herkesi etkileyebilir. Maruz kalma riski, aşağıdaki kişiler için en yüksektir:
- Tropikal ve subtropikal bölgelerde uzun süre yaşayanlar
- Düzenli olarak sivrisinekler tarafından ısırılanlar
- Hijyenik olmayan koşullarda yaşayanlar
Bu parazitlerin bulunduğu bölgeler şunlardır:
- Afrika
- Hindistan
- Güney Amerika
- Güneydoğu Asya
Fil Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Fil hastalığını teşhis etmek için bir doktor şunları yapacaktır:
- Tıbbi öykü almak
- Semptomları sorgulamak
- Fizik muayene yapmak
Paraziter bir enfeksiyonu doğrulamak için bir kan muayenesi gerekecektir. Dünyanın çoğu yerinde yuvarlak solucanlar en çok geceleri aktiftir, bu nedenle Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre kan örneği bu saatlerde alınmalıdır.
Parazitleri tespit etmek için alternatif testler kullanılabilir, ancak semptomlar ilk enfeksiyondan yıllar sonra gelişebileceğinden negatif sonuçlar gösterebilirler. Şişmeye neden olabilecek diğer durumları ekarte etmek için röntgen ve ultrason da yapılabilir.
Fil Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Aktif enfeksiyonu olan kişiler kandaki solucanları öldürmek için ilaç alabilirler. Bu ilaçlar hastalığın başkalarına yayılmasını durdurur, ancak tüm parazitleri tamamen öldürmezler. Reçete edilebilecek antiparaziter ilaçlar şunları içerir:
- dietilkarbamazin
- ivermektin
- albendazol
- doksisiklin
Diğer semptomlar şu şekilde yönetilebilir:
- antihistaminikler
- analjezikler
- antibiyotikler
Fil hastalığı olan herkesin ilaca ihtiyacı olmayacaktır. Bunun nedeni, semptomların varlığına rağmen solucanları artık sistemlerinde taşımayabilmeleridir. İnsanlar bu durumlarda şişlik ve cilt enfeksiyonlarını şu şekilde yönetebilir:
- Şişmiş ve hasar görmüş cildi her gün sabun ve su ile nazikçe yıkamak
- Cildi nemlendirmek
- Sıvı ve lenf akışını iyileştirmek için şişmiş uzuvları yükseltmek
- İkincil enfeksiyonları önlemek için yaraları dezenfekte etmek
- Bir doktorun yönlendirdiği şekilde lenfatik sistemi desteklemek için düzenli olarak egzersiz yapmak
- Bir doktorun talimatına göre daha fazla şişmeyi önlemek için uzuvları sarmak
Nadir durumlarda, hasar görmüş lenfatik dokuyu çıkarmak veya skrotum gibi belirli bölgelerdeki basıncı azaltmak için ameliyat önerilebilir. Fil hastalığı olan bazı kişiler şu şekillerde duygusal ve psikolojik destek almak isteyebilir:
- bireysel danışmanlık
- destek grupları
- çevrimiçi kaynaklar
Fil Hastalığının Komplikasyonları Nelerdir?
Tıbbi tedavi olmadan, mikroskobik parazitler lenfatik sistemde yıllarca yaşayabilir, yıkıma ve hasara neden olabilir. Lenf sistemi, fazla sıvı ve proteinlerin taşınmasından ve enfeksiyonlarla mücadeleden sorumludur. Düzgün çalışmadığında sıvı oluşur. Sıvı birikmesi dokunun şişmesine ve bağışıklık fonksiyonunun azalmasına yol açar. Fil hastalığı, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli fiziksel ve duygusal komplikasyonlarla ilişkilidir:
Engellilik: Fil hastalığı, dünya çapında kalıcı sakatlığın önde gelen nedenlerinden biridir. Etkilenen vücut kısımlarını hareket ettirmek zor olabilir, bu da çalışmayı veya ev işleriyle uğraşmayı zorlaştırır.
İkincil enfeksiyonlar: Lenf sistemine verilen hasar nedeniyle fil hastalığı olanlarda mantar ve bakteriyel enfeksiyonlar yaygındır.
Duygusal sıkıntı: Durum, insanların görünüşleri hakkında endişelenmelerine neden olabilir, bu da kaygı ve depresyona yol açabilir.
Fil Hastalığı Nasıl Önlenebilir?
Fil hastalığını önlemenin en iyi yolu sivrisinek ısırıklarından kaçınmaktır. Risk altındaki ülkeleri ziyaret eden veya bu ülkelerde yaşayan kişiler şunları yapmalıdır:
- Koruyucu bir perde altında uyumak
- Cildi uzun kollu giysiler ve pantolonlarla örtmek
- Böcek kovucu kullanmak
Özet
Fil hastalığı, sivrisinek ısırıkları yoluyla yayılan tropikal bir hastalıktır. Etkilenen tropikal veya subtropikal bölgelerde yaşayan insanlar en çok enfeksiyon riski altındadır. Bununla birlikte, CDC’ye göre, bu bölgelere kısa süreli ziyaretçilerin fil hastalığı veya ilgili koşullara yakalanma riski çok düşüktür. Şişlik ve cilt kalınlaşması dahil olmak üzere durumun semptomları olan kişiler derhal doktorlarını görmelidir. Fil hastalığı semptomları ilaçlar, yaşam tarzı değişiklikleri ve duygusal destek yoluyla yönetilebilir.
Kaynak
Medical News Today, Can you treat elephantiasis?, 2018
Elephantiasis. (2009).
Frequently asked questions (FAQs). 2013.
Hoerauf. Filariasis: New drugs and new opportunities for lymphatic filariasis and onchocerciasis [Abstract]. 2008.
