Yaygın olarak yüksek tansiyon olarak bilinen hipertansiyon, kalp hastalığı, felç ve bunama dahil olmak üzere birçok farklı hastalık için önemli bir risk faktörüdür. Hipertansiyon ayrıca hem neden hem de sonuç olarak kronik böbrek hastalığı (KBH) ile ilişkilidir. Bir yandan, kontrolsüz hipertansiyon, böbreklere hizmet eden kan damarlarının daralmasına, kan akışının azalmasına ve böbrek hasarının artmasına neden olabilir. Öte yandan, KBH nedeniyle hasar gören böbrekler vücuttaki sıvıları daha az temizleyebilir ve bu da kan basıncını artıran sıvı birikmesine neden olur. Renal hipertansiyon, kanı böbreklere taşıyan arterlerin daralmasından kaynaklanan yüksek tansiyonu tanımlamak için kullanılan terimdir. KBH’nin önemli ölçüde ilerlediğini ve böbreklerin işlevlerini korumak için acil tedavi ihtiyacını gösteren bir durumdur.
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığının Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Kronik böbrek hastalığı (KBH), böbreklerin atıkları ve sıvıları filtreleme hızını azaltan, idrarla geçen protein miktarında bir artışla birlikte kalıcı bir böbrek hastalığıdır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, KBH, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 7 yetişkinden 1’ini etkilemektedir. KBH ve yüksek tansiyon, ölümcül bir kombinasyon oluşturur. Araştırmalar, hafif ila orta derecede KBH olan kişilerin %85 ila %95’inde klinik hipertansiyon olduğunu göstermektedir. Hipertansiyon, yalnızca KBH’nin ilerlemesini hızlandırmakla kalmaz, aynı zamanda son dönem böbrek hastalığının ikinci önde gelen nedeni olarak kabul edilir.
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığı Nedenleri Nelerdir?
Renovasküler hipertansiyon olarak da bilinen hipertansif kronik böbrek hastalığı, sekonder hipertansiyonun en yaygın biçimlerinden biridir. Diğer tıbbi durumların yokluğunda ortaya çıkan birincil hipertansiyondan farklı olarak ikincil hipertansiyon, başka bir durumun neden olduğu yüksek tansiyondur. Renal hipertansiyon, böbreklere hizmet eden arterlerin daralması böbreklerin ana işlevlerinden birini, yani kan basıncının düzenlenmesini değiştirdiğinde gelişir. Çoğu insan böbrekleri düşündüğünde, genellikle onları vücudun filtrasyon sistemi olarak kabul eder. Ancak böbrekler aynı zamanda sıvı seviyelerini korumaktan da sorumludur ve bunu yaparak kan basıncını düzenlemeye yardımcı olur.
Renal arter stenozu meydana geldiğinde, böbrekler azalan kan akışına vücut dehidrasyon yaşıyormuş gibi tepki verecek ve sodyum seviyelerinde bir artışı tetikleyen renin adı verilen bir hormon salgılayacaktır. Bu, vücuttaki suyun tutulmasına neden olur ve bu da kan basıncını artırır. Renal arter stenozu en yaygın olarak aterosklerozdan kaynaklanır, yani plak birikmesi nedeniyle arterlerin sertleşmesi ve daralması. Daha az yaygın olarak, vücuttaki kan damarlarının lifli ve bükülmüş hale geldiği fibromüsküler displazi adı verilen bir bozukluktan kaynaklanır.
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığı İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
Mayo Clinic’in 2019 tarihli bir incelemesine göre, renovasküler hipertansiyon, genel ABD popülasyonundaki tüm hipertansiyon vakalarının %1 ila %5’ini oluşturmaktadır. Durum en yaygın olarak önemli renal arter stenozu olan kişilerde görülür. Renal hipertansiyon, her yaştan insanda ortaya çıkabilmesine rağmen, 65 yaş üstü yetişkinleri etkileme eğilimindedir. Vakaların yaklaşık %90’ına ateroskleroz neden olurken, %9’u fibromüsküler displazi ile bağlantılıdır. Risk faktörleri altta yatan nedene göre değişir. Aterosklerozda risk faktörleri tüm kalp hastalıkları için olanlara benzerdir:
- yüksek kan basıncı
- yüksek kolestorol
- sigara içmek
- diyabet
- obezite
- fiziksel hareketsizlik
- yüksek doymuş yağ diyeti
Fibromüsküler displazi ile kadınlar erkeklerden çok daha fazla etkilenme eğilimindedir. Aterosklerozdan farklı olarak vakaların çoğu 50 yaşından sonra teşhis edilir. Sigara içmenin hastalığın şiddetini artırdığı görülmektedir. Genetiğin de bir rol oynadığı düşünülmektedir.
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Hipertansif kronik böbrek hastalığı, rutin tıbbi testlerde hastalık belirtileri fark edilene kadar genellikle fark edilmeyecektir. Bazı durumlarda, durumdan yalnızca yüksek tansiyonu olan bir kişi antihipertansif ilaçlara yanıt vermediğinde şüphelenilebilir. Renal hipertansiyon ilerledikçe ve böbreklere kan akışı önemli ölçüde azaldığında, aşağıdakiler de dahil olmak üzere daha belirgin başka semptomlar gelişebilir:
- baş ağrısı
- kronik yorgunluk
- mide bulantısı
- zayıflık
- nefes darlığı
- sürekli şiş gözler
- burun kanaması
- azalan idrar çıkışı
- bacaklarda ve ayaklarda sıvı tutulması
- bulanık görme veya çift görme
- kulaklarda çınlama
- idrarda kan
- bilinç bulanıklığı, konfüzyon
- göğüs ağrısı
- düzensiz kalp atışı
Buna rağmen, çoğu renal hipertansiyon vakası, durum iyice ilerleyene kadar asemptomatik (semptomsuz) olacaktır. CDC’ye göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde kronik böbrek hastalığı ile yaşayan 37 milyon insanın yaklaşık %90’ı durumlarından tamamen habersiz.
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığı Komplikasyonları Nelerdir?
Hipertansif kronik böbrek hastalığı tedavi edilmezse birden fazla organı etkileyebilir. Sürekli olarak yüksek tansiyon, kan damarlarına aşırı baskı uygulayarak bunların yırtılmasına veya şişmesine neden olabilir. Ayrıca organlarda, başarısız olmalarına veya düşük performans göstermelerine yol açabilecek değişikliklere neden olabilir. Renal hipertansiyonun olası komplikasyonları şunları içerir:
- anevrizma
- konjestif kalp yetmezliği
- böbrek yetmezliği
- sol ventrikül hipertrofisi
- miyokard enfarktüsü
- pulmoner ödem
- retinopati
- inme
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Renal hipertansiyon, fizik muayene, laboratuvar testleri ve tıbbi geçmişinizin gözden geçirilmesinin bir kombinasyonu ile teşhis edilebilir. Bulgulara dayanarak, altta yatan nedeni tam olarak belirlemek için başka testler istenebilir.
Fizik muayene: Hafif ila orta derecede KBH olan kişiler genellikle asemptomatiktir. Bununla birlikte, hastalık ilerlemişse, kişi kaşeksi, periorbital ödem ve periferik ödem belirtileri gösterebilir. Ayrıca yorgunluk, normal aktivite ile nefes darlığı, azalmış idrar çıkışı bildirebilirler. Muayene ayrıca, tıkalı veya çalkantılı kan akışının neden olduğu, üfürüm adı verilen karın seslerini dinlemek için bir steteskop içerecektir. Renal arter stenozu olan kişilerde, böbreklerin üzerine bir stetoskop yerleştirildiğinde genellikle bir uğultu sesi duyulur.
Laboratuvar testleri: Kan ve idrar testleri renal hipertansiyonun kanıtını sağlayabilir. Bunlar genellikle şunları içerir:
- Albümin testi
- Kan üre nitrojeni (BUN)
- Kreatinin testleri
- Tahmini glomerüler filtrasyon hızı (eGFR)
- Lipid paneli
- İdrar tahlili
Görüntüleme testleri: KBH olan kişilerde renal arter stenozunu teşhis etmek ve karakterize etmek için görüntüleme testleri kullanılır. Kullanılan araç türleri şunları içerebilir:
- Dubleks ultrason
- Bilgisayarlı tomografi (CT)
- Manyetik rezonans anjiyografi (MRA)
- Renal arteriyografi
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Renal hipertansiyon tedavisi, renal arter stenozunun ciddiyetine ve diğer faktörlere göre değişebilir. Bu, yaşam tarzı değişikliklerini, kan basıncını düşüren ilaçları ve böbreklere kan akışını iyileştiren uzman prosedürleri içerebilir. Renal hipertansiyon tedavi edilmezse KBH’nin ilerlemesini hızlandırabilir ve son dönem böbrek hastalığına yol açabilir.
Yaşam tarzı değişiklikleri: Renal hipertansiyon tanısı konulursa, yaşam tarzı değişiklikleri tek başına hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için yeterli olmayacaktır. Bununla birlikte, yüksek tansiyon ve KBH’ye katkıda bulunan bazı risk faktörlerini değiştirebilir veya ortadan kaldırabilirler. Renal hipertansiyonu olan kişilerde sonuçları önemli ölçüde iyileştirebilecek yaşam tarzı değişikliklerinin bazıları şunlardır:
- Sigarayı bırakmak
- İdeal kiloya ulaşmak ve korumak
- Sağlıklı, az yağlı bir diyet uygulamak
- Tuz alımını azaltmak
- Düzenli egzersiz yapmak
- Alkol tüketimini sınırlamak
İlaçlar: Amerikan Kardiyoloji Koleji (ACC) ve Amerikan Kalp Derneği (AHA), renal hipertansiyon için birinci basamak tedavi olarak antihipertansif ilaçları önermektedir. Bu ilaçlar kan basıncını farklı şekillerde düşürür ve arterlerde daha fazla plak oluşumunu önlemeye yardımcı olur. ACC/AHA, aşağıdaki iki ilacı tercih edilen birinci basamak ajanlar olarak sınıflandırır:
- ACE inhibitörleri
- Anjiyotensin reseptör blokerleri (ARB’ler)
Renal hipertansiyonu olan kişilerde kan basıncını düşürmeye yardımcı olabilecek diğer ilaç seçenekleri arasında kalsiyum kanal blokerleri, tiyazid diüretikler, beta blokerler ve hidralazin bulunur.
Cerrahi prosedürler: Hipertansif kronik böbrek hastalığını tedavi etmek için yaygın olarak kullanılan uzman prosedürler şunları içerir:
- Renal anjiyoplasti ve stentleme
- Renal arter baypas ameliyatı
Hipertansif Kronik Böbrek Hastalığının Yönetimi Nasıl Olmalıdır?
Size renal hipertansiyon teşhisi konduysa, tedaviyle daha iyi başa çıkmak için yapabileceğiniz şeyler vardır. Bu, böbrek fonksiyonunuzu izlemek için böbrek uzmanınızı düzenli olarak görmeyi ve sahip olduğunuz diğer tüm kronik tıbbi durumların uygun şekilde yönetilmesini sağlamayı içerir. Renal hipertansiyonunuz varsa, refahınızı ve yaşam kalitenizi iyileştirmenin diğer bazı yolları şunlardır:
- Rutin kan testlerinizin ne anlama geldiğini öğrenin. Bu, sağlığınız hakkında bilinçli kararlar vermenize ve sonuçlarınızı iyileştirmek için hangi yaşam tarzı düzenlemelerini yapmanız gerektiğini anlamanıza olanak tanır. Çalışmalar, sağlık okuryazarlığının böbrek hastalığı olan kişilerde sağlık sonuçları üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu göstermiştir.
- Diyabetinizi yönetin. Renal arter stenozu olan her 3 kişiden yaklaşık 1’inde diyabet vardır. Diyabet ise plak oluşumunu teşvik ederek böbrek hastalığını zorlaştırır. Diyabetinizi kontrol etmekte zorlanıyorsanız, diyabet tedavinizi iyileştirmenin veya ayarlamanın yolları hakkında bir uzmanla konuşun.
- Stresi azaltın. Kronik stres, yüksek tansiyon ile yakından bağlantılıdır. Stresi azaltmanın yollarını bulmak, aldığınız antihipertansif ilaçların etkilerini artırabilir. Stratejiler arasında rutin egzersiz, yoga veya meditasyon gibi zihin-vücut terapileri uygulamak ve KBH ile yaşayan diğer kişilerle etkileşim kurmak için bir destek grubuna katılmak yer alır.
Özet
Renal hipertansiyon, böbreklerin hasar görmesinden kaynaklanan yüksek tansiyondur. Kronik böbrek hastalığı olan kişilerde, böbreklere hizmet veren arterlerin daralıp sertleşmesiyle (renal arter stenozu olarak anılır) meydana gelebilecek bir durumdur. Ateroskleroz bunun en yaygın nedenidir. Renal hipertansiyon, özellikle sigara içen veya fazla kilolu olan 65 yaş üstü insanları etkileme eğilimindedir. Erken evrelerde çok az semptom olabilir. Ancak böbreklere giden kan akışı giderek azaldığından, mide bulantısı ve düşük idrar çıkışından konfüzyona ve düzensiz kalp atışına kadar bir dizi semptom gelişebilir. Renal hipertansiyon, fizik muayene, kan ve idrar testleri, görüntüleme çalışmaları ve tıbbi geçmişinizin gözden geçirilmesi ile teşhis edilebilir. Birinci basamak tedavi, ACE inhibitörleri ve anjiyotensin reseptör blokerleri (ARB’ler) gibi antihipertansif ilaçlardır. İlaçlara rağmen durumu ilerleyen kişiler için balon anjiyoplasti veya renal arter baypas ameliyatı gibi özel prosedürler önerilebilir.
Kronik böbrek hastalığınız olduğunu öğrenmek veya tedaviye rağmen durumunuzun ilerlediğini duymak üzücü olabilir. Hatırlanması gereken en önemli şey, KBH’nin belirli bir seyri olmadığı ve hastalığın kişiden kişiye değişebileceğidir. Bazı insanlar yıllarca KBH ile yaşayabilir ve asla böbrek yetmezliğine ilerlemeyebilir. Durumunuzu kontrol altına alarak – gerekli yaşam tarzı değişikliklerini yaparak ve ilaçlarınızı reçete edildiği gibi alarak – yaşamınızda KBH’yi normalleştirmeye başlayabilir ve hem sağlığınıza hem de yaşam kalitenize zarar verebilecek günlük stresleri azaltabilirsiniz. Bu, ailenizi ve arkadaşlarınızı KBH’nin ne olduğunu, neden belirli yaşam tarzı değişikliklerinin gerekli olduğunu ve sizi en iyi şekilde desteklemek için neler yapabileceklerini anlamaları için eğitmeyi içerir.
Kaynak
Verywell Health, What Is Hypertensive Chronic Kidney Disease?, 2022
Zhou et al. Global epidemiology, health burden and effective interventions for elevated blood pressure and hypertension. 2021.
Hamrahian, Falkner. Hypertension in chronic kidney disease. 2017.
Buffet, Ricchetti. Chronic kidney disease and hypertension: a destructive combination. 2012.
