Graft Versus Host Hastalığı Nedir?
Graft Versus Host Hastalığı (GvHD), allojenik kemik iliği nakli sonrası gelişen bir reaksiyondur. Allojenik bir nakil, vericinin alıcı ile aynı olmadığı bir tanesidir. Onlara zarar verecek bir tedavi yaptırmayı planlıyorsanız, kendi kemik iliği hücrelerinin toplanması ve nakledilmesi de mümkündür. Buna otolog kemik iliği nakli denir.
Kemik iliği hücreleri, bağışıklık sisteminin ana bileşenidir. GvHD’de, nakledilen hücreler, alıcının vücudunu yabancı olarak görür. Aşılı hücreler daha sonra yeni konakçılarına saldırır. Durum bu şekilde ismini aldı.
GvHD, kemik iliği nakli sonrası oldukça yaygındır. Ancak, nakil vücudunuzda iyice oturduktan sonra genellikle ortadan kalkar.
Türler: Akut ve Kronik GvHD
Grefte karşı konakçı hastalığın iki türü vardır: akut ve kronik.
Akut GvHD
Akut GvHD, kemik iliği nakli aldıktan sonraki birkaç hafta içinde ortaya çıkar. Bu genellikle alıcının kök hücrelerinin ve alıcınınkine uymayan kemik iliğinin bir sonucudur. Hem verici hem de alıcıdaki insan lökosit antijeninin (HLA) eşleşmesi önemlidir. Aksi takdirde, donörün kemik iliği alıcının hücrelerini yabancı olarak görür ve onlara saldırır. Uyumsuz kemik iliği alan alıcılar bu durumu geliştirme riski en yüksek olanlardır. Bununla birlikte, GvHD, uygun HLA eşleşmesinde bile görülebilir.
Akut GvHD normalde cildi, karaciğeri ve gastrointestinal sistemi etkiler.
Kronik GvHD
Kronik GvHD, akut GvHD’den daha uzun bir süre boyunca gelişir. Altta yatan nedeni akut GvHD ile aynıdır. Bununla birlikte, reaksiyon daha az şiddetlidir.
Kronik GvHD hastaları birkaç ay boyunca semptom geliştirmeyebilir. Bazen belirtiler birkaç yıldır ortaya çıkmaz. Kronik GvHD vücudun herhangi bir bölgesini etkileyebilir.
GvHD ve Lösemi
GvHD en sık kemik iliği nakli geçirmiş olan lösemili hastalarda görülür.
Lösemi kemik iliği hücrelerinde başlayan bir kanser türüdür. Kemik iliği, kan hücrelerinin üretildiği sünger benzeri kemik bölgesidir. Lösemili hastalarda, kemik iliği kontrolsüz bir şekilde büyür. Bu, sıklıkla kırmızı kan hücrelerinin reaktif eksikliği olan beyaz kan hücrelerinin akmasına neden olur. Birçok tedavi mevcut olsa da, Lösemi hayatı tehdit edici bir durum olabilir.
Bazı lösemi formlarına sahip kişiler, diğer tedavi türleri başarısız olduğunda kemik iliği nakli gerektirebilir. Kemik iliği nakli ile tedavi edilen lösemi türleri şunlardır:
- akut lenfositik lösemi (ALL)
- kronik miyeloid lösemi (KML)
- akut miyeloid lösemi (AML)
GvHD Nasıl Gelişir?
GvHD’nin kesin nedeni her zaman net değildir. Ancak, araştırmacılar çeşitli risk faktörlerinin GvHD olasılığını arttırdığı konusunda hemfikirdir. GvHD için en büyük risk faktörü alıcı ile donör arasındaki HLA uyumsuzluğudur. Bu hem kronik hem de akut GvHD’ye neden olabilir.
Akut GvHD için diğer risk faktörleri şunlardır:
- alıcı ve donör arasındaki yaş farkları
- alıcı ve donör arasındaki cinsiyet farklılıkları
- önceki yıl içinde hamile olan bir kadından kemik iliği alınması
Kronik GvHD için birincil risk faktörü akut GvHD öyküsüdür.
Greft ve Konak Hastalık Belirtileri
Vericiden kemik iliği hücreleri alıcının hücrelerine saldırmaya başladığında, vücudun bazı sistemlerinde semptomlar görülebilir.
Akut GvHD’li hastaları etkileyen deri semptomları şunları içerir:
- isilik
- kaşıntı
- koyu lekeler veya cildin koyulaşması
Gastrointestinal semptomlar şunları içerir:
- mide bulantısı
- kusma
- ishal
- karın krampları
Karaciğer belirtileri şunlardır:
- cilt ve gözlerin sararması (sarılık)
Göz semptomları şunları içerir:
- kuruluk
- tahriş
- kaşıntı
Yakın zamanda bir kemik iliği nakli geçirdiyseniz ve bu sorunlardan birini yaşıyorsanız doktorunuza başvurun.
GvHD Nasıl Teşhis Edilir?
GvHD belirtileri olan bir kemik iliği nakli alıcısıysanız, mümkün olan en kısa sürede doktorunuzla konuşun. Ziyaretiniz sırasında, doktorunuza ne kadar küçük gözüktüğü önemli olmasa da, tüm belirtilerinizden bahsedin.
Doktorunuz GvHD’niz olduğundan şüpheleniyorsa, bir kan testi yapılır. Bu test genellikle bir enfeksiyona işaret eden yüksek seviyelerde beyaz kan hücrelerini arayacaktır.
Testinizde yüksek beyaz kan hücresi sayımı varsa, doku biyopsisine ihtiyacınız olabilir. Biyopsi genellikle sedasyon altındayken yapılır. Sadece lokal anestezik ile de yapılabilir. GvHD’den etkilenen bölgeden küçük bir doku parçası alınacaktır. Daha sonra laboratuara gönderilecek ve anormallikler için test edilecektir.
Çoğu durumda, enfeksiyon belirtilerini tespit etmek için bir idrar tahlili (idrar testi) de kullanılacaktır. İdrar testleri diyabet veya mesane enfeksiyonları gibi durumları ekarte etmek için kullanılabilir.
GvHD İçin Hangi Tedavi Seçenekleri Mevcuttur?
GvHD’nin birincil tedavisi, reçeteli immünosupresanlardır. Bu ilaçlar, donör hücrelerin immün tepkisini azaltır. Genellikle intravenöz veya oral steroid şeklinde reçete edilir.
Glukortikoidler, akut GvHD’nin tedavisinde, aşağıdaki ilaçlarla birlikte kullanılır:
- antitymosit globülin
- denileukin diftitoksu (Ontak)
- infliksimab
Kortikosteroidler genellikle aşağıdaki ilaçlarla birlikte kronik GvHD’yi tedavi etmek için reçete edilir:
- daklizumabdır
- etanersept
- infliksimab
GvHD’yi Önlemenin Yolları Var mı?
İmmun baskılayıcı ilaçlarla yapılan koruyucu tedavi, nakil sonrası GvHD riskini azaltabilir. Bu ilaçlar genellikle nakilden önce başlatılır. Doktorunuz, nakli tamamlandıktan sonra birkaç ay boyunca almaya devam etmenizi önerebilir.
Uzun Vadeli Görünüm
Kemik iliği naklinizden yaklaşık bir yıl sonra vücudunuz “tolerans durumuna” girebilir. Bu noktada, immünosüpresif ilaçlar daha az gereklidir.
Bir yılda çoğu alıcı, donör hücrelerine uygun yeni T lenfositleri oluşturmuş olacak. Eşleşen bu hücreler, donör iliğinin alıcının hücrelerine saldırmasını önler.
Bir tolerans durumuna girmeyen kişilerin immünosupresanları daha uzun süre kullanmaya devam etmesi gerekebilir.
Kaynaklar:
Graft versus host hastalığı. (Nd)
Graft vs host hastalığı: Kemik iliği nakline genel bakış. (Nd)
GVHD (greft versus-host-hastalığı): Kök hücre nakli sonrası hastalar ve aileler için bir rehber. (Nd)
