Kemik, esas olarak kolajen ve kalsiyumdan oluşan canlı, büyüyen bir dokudur. Kemikler, yumuşak organları koruyan ve vücudu destekleyen, iskelet olarak bilinen sert bir çerçeve sağlar. Bazı koşullar kemik gücünü ve esnekliğini etkileyebilir ve sağlık komplikasyonlarına neden olabilir.
Vücutta iki tip kemik vardır. Kortikal kemikler kompakt ve yoğundur ve kemiklerin dış katmanını oluşturur. Trabeküler veya süngerimsi kemikler, kemiklerin iç tabakasını oluşturur ve petek yapılı süngerimsidir. Kemikler sadece organları yaralanmalardan korumakla kalmaz, aynı zamanda vücudun hareket etmesine ve destek sağlamasına da izin verir. Ek olarak, kemikler kalsiyum gibi mineraller için bir rezervuar görevi görür.
Bir kişi, kemiklerin esnekliğini ve gücünü etkileyen bir duruma veya hastalığa sahip olabilir. Bu koşullar, genetik, çevresel faktörler, diyet ve enfeksiyonlar dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan ortaya çıkabilir.
Bazı yaygın kemik hastalıkları şunlardır:
1- Osteoporoz
Osteoporoz, kemik kütlesinde ve mineral yoğunluğunda azalma ile sonuçlanan bir hastalıktır. Kemiğin kalitesi ve yapısı da değişebilir. Osteoporoz kemik gücünü azaltabilir ve kırılma riskini artırabilir. Osteoporoz riski yaşla birlikte artar ve tüm etnik gruplardan insanları etkiler. En yaygın olarak Hispanik olmayan beyaz kadınları ve Asyalı kadınları etkiler.
2- Osteopeni
Osteopeni, kemik mineral yoğunluğunun normal seviyenin altına düşmesi ancak doktorun bunu osteoporoz olarak sınıflandırmasına yetecek kadar düşük olmaması anlamına gelir.
T-skoru, kemik yoğunluğunun bir ölçüsüdür. T skoru -1 ile -2,5 arasında olan bir kişi osteopeni tanısı alırken, doktor T skoru -2,5’in altında olan bir kişiyi osteoporoz olarak sınıflandırır. Osteopeni prevalansı kadınlarda erkeklere göre 4 kat daha fazladır.
3- Paget Hastalığı
Paget hastalığı, kemiğin yeniden şekillenme sürecini etkileyen bir durumdur. Bu, vücudun eski kemik dokusunu parçaladığı ve onu yeni kemik dokusuyla değiştirdiği eylemi ifade eder.
Bu kronik duruma sahip kişilerde, kemiklerin yeniden inşası süreci daha hızlı gerçekleşir ve bu da alışılmadık bir kemik yapısına neden olur. Bu, kemiklerin daha yumuşak veya daha büyük olmasına neden olabilir ve bu da onları bükülme veya kırılma gibi komplikasyonlara karşı daha duyarlı hale getirir.
4- Osteogenesis İmperfekta
Osteogenezis imperfekta (OI), kemiklerin kolayca kırılmasına neden olan bir hastalıktır. Bazı insanlar OI’yi kırılgan kemik hastalığı olarak da ifade edebilir. Durum, tip I kollajen olarak bilinen bir proteini yapmak için bilgi taşıyan genlerdeki bir değişiklik veya mutasyondan kaynaklanır. Bu protein güçlü kemikler için gereklidir.
Ailesinde OI öyküsü olan kişilerde, hastalığa yakalanma riski daha yüksektir, çünkü bir kişi, ebeveynlerinden biri veya her ikisi aracılığıyla gen mutasyonunu miras alabilir. Farklı OI türleri vardır. En yaygın ve en hafif tip tip I iken, tip II en şiddetli olanıdır.
5- Osteonekroz
Avasküler nekroz veya aseptik nekroz olarak da bilinen osteonekroz, bir kemiğin kan akışında bir bozulma olduğunda ortaya çıkar ve kemik dokusunun ölümüne yol açar. Bu, kemiğin parçalanmasına ve eklemin çökmesine neden olabilir.
Osteonekroz vücuttaki herhangi bir kemikte meydana gelebilirken, genellikle omuzları, kalçaları ve dizleri etkiler. Durum en sık 20-50 yaş arası kişilerde görülür. Bu kişilerde ayrıca sıklıkla travma, kortikosteroid kullanımı veya aşırı alkol alımı öyküsü vardır.
6- Kireçlenme
Osteoartrit, artritin en yaygın şeklidir. Bu durum, eklem yüzeyini kaplayan doku olan kıkırdağı bozarak vücudun eklemlerini etkiler. Osteoartrit ayrıca kemiklerin şeklini de değiştirebilir. Osteoartrit en sık elleri, kalçaları ve dizleri etkiler.
7- Osteomiyelit
Osteomiyelit, kemiğin bir enfeksiyonunu veya iltihaplanmasını tanımlarken, miyelit, kemik içindeki yağlı dokuların iltihaplanmasına atıfta bulunur. Tipik olarak, bir bakteri veya mantar enfeksiyonu kan dolaşımından veya çevreleyen dokudan bir kemiğe girdiğinde ortaya çıkar. Her yaşta olabilir ama küçük çocuklarda daha sık görülür.
8- Lifli Displazi
Fibröz displazi, anormal fibröz doku sağlıklı kemik dokusunun yerini aldığında ortaya çıkar. Alışılmadık yara benzeri doku kemiği zayıflatır. Bu, kemiğin şeklini değiştirmesine ve kırık riskini artırmasına neden olabilir.
Fibröz displazi tipik olarak, kemik hücrelerinin anormal tipte bir fibröz kemik üretmesine neden olan bir gen mutasyonu nedeniyle oluşur. Herhangi bir kemikte gelişebilmekle birlikte en sık uyluk kemiği, kaval kemiği, kaburgalar, kafatası, humerus ve pelviste görülür.
9- Kemik Kanseri ve Tümörler
Kemik kanseri, bir kemikteki hücreler kontrolden çıkmaya başladığında başlayan nadir bir kanser türüdür. Kemikteki herhangi bir hücre kansere dönüşebilir.
Birincil kemik kanserleri, kemikte başlayan kanserlerdir. Primer kemik kanserlerinin en yaygın türleri arasında osteosarkom ve Ewing sarkomu bulunur. Kanser hücreleri ayrıca vücudun diğer bölgelerinden kemiğe yayılabilir. Doktorlar bunlara kemik metastazları olarak atıfta bulunur. Kemik metastazı için en yaygın bölge omurgadır.
10- Osteomalazi
Kemik yumuşaması olarak da bilinen osteomalazi, kemiğin oluştuktan sonra olması gerektiği gibi sertleşmediği bir durumu ifade eder. Bu metabolik kemik hastalığı, kemiğin eksik mineralizasyonu olduğunda ortaya çıkar. Mineralizasyon, minerallerin kemiğin iç tabakasını kaplayarak sert bir dış kabuk oluşturduğu süreci ifade eder. Bu kabuğun eksik oluşumu, kollajeni yumuşak ve savunmasız bırakır.
11- Raşitizm
Raşitizm, osteomalaziye benzer bir çocukluk çağı kemik durumudur, ancak kusurlu mineralizasyon nedeniyle oluşur.
Tipik olarak D vitamini eksikliği nedeniyle yumuşak, zayıf kemiklerle sonuçlanır. Yeterli D vitamini olmadan vücut, uygun kemik gelişimi ve büyümesi için gerekli olan kalsiyum ve fosforu metabolize edemez. D vitamini eksikliği, yetersiz beslenme, güneşe maruz kalma eksikliği veya emilim bozukluğundan kaynaklanabilir.
12- Otoimmün Koşullar
Bağışıklık sistemi vücudun kendi hücrelerine, dokusuna ve organlarına saldırdığında otoimmün bir durum oluşur. Kemik hastalıkları, bazı otoimmün hastalıklara sekonder gelişerek kemik kaybı ve kırık gibi komplikasyon riskini artırır. Bu koşullar şunları içerir:
Tip 1 diyabet: Bu duruma sahip kişiler çok az insülin üretir veya hiç üretmez, yani vücut yiyeceklerden şekeri kolayca ememez. Tip I diyabetli kişilerde osteoporoz gelişme riski daha yüksektir.
Sistemik lupus eritematozus (SLE): Bu durum, vücudun birçok bölümünü etkileyen yaygın iltihaplanmaya neden olabilir. SLE için bazı tedavi seçenekleri, insanları daha yüksek kemik kaybı ve kırık riskine sokabilir.
Romatoid artrit (RA): Bu durum, vücudun bağışıklık sisteminin eklem çevresindeki zarlara saldırmasına ve kıkırdağın bozulmasına neden olur. RA’lı kişilerde artmış kemik kaybı ve kırık riski vardır.
Çölyak hastalığı: Bu durum, vücudun buğday, çavdar ve arpa gibi gıda ürünlerinde yaygın olarak bulunan bir protein olan glütene karşı tolerans geliştirmesine neden olur. Bağışıklık sistemi ince bağırsağın iç yüzeyine saldırır ve ona zarar verir. Tedavi edilmeyen çölyak hastalığı olan bir kişi, sağlıklı kemikler için gerekli olan kalsiyumun emilmesindeki güçlük nedeniyle kemik hastalığı geliştirebilir.
Kemik Hastalıklarının Belirtileri Nelerdir?
Kemik hastalığı semptomları duruma bağlı olarak değişebilir ve bazıları hiç semptom göstermeyebilir. Örneğin, osteoporoz “sessiz” bir hastalık olarak bilinir çünkü genellikle bir kemik kırılana kadar hiçbir belirti görülmez. Kemik hastalığının genel semptomları şunları içerebilir:
- kemik ağrısı
- düşük enerji aktivitelerinden kaynaklanan kırıklar
- burkulmalar
- enfeksiyonlar
- eklem ağrısı
- sırt ağrısı
- zayıflık
Bir kişi ayrıca bir tür kemik hastalığına özgü semptomlara sahip olabilir. Örneğin, osteomiyelitli bir kişi enfeksiyon bölgesinde kızarıklık, şişlik ve sıcaklık hissedebilir. Kemik kanseri olan bir kişi, kilo kaybı ve yorgunluk gibi başka semptomlar da yaşayabilir veya tümör bölgesinde bir yumru olabilir.
Kemik Hastalıklarının Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Bir dizi faktör kemik hastalığına neden olabilir. Bazıları belirli bir kemik hastalığına özgü olabilir. Nedenler şunları içerir:
Genetik: Bir kişi, bir gendeki mutasyon veya değişiklik veya ailesinde kemik hastalığı öyküsü nedeniyle bir tür kemik hastalığı geliştirme riski daha yüksek olabilir. Bir kişi, bir veya her iki ebeveynden bir gen mutasyonu alabilir.
Yaşlanma: İnsanlar yaşlandıkça kemiklerinin mineral içeriği azalmaya başlar, bu da kemiklerin yoğunluğunun azalmasına ve daha kırılgan hale gelmesine neden olur.
Beslenme: Sağlıklı, güçlü kemikler için dengeli beslenme şarttır. Özellikle kişilerin yeterli düzeyde kalsiyum ve D vitamini tüketmeleri gerekmektedir.
Kemiğin yeniden şekillenmesi ile ilgili sorunlar: 20 yaşından sonra, kişi vücudun eski kemik dokusunu yenileyebileceğinden daha hızlı parçaladığı bir dengesizlik yaşayabilir. Bu, kemik gücü ve kalitesinde bir kayba neden olabilir.
Hormonal değişiklikler: Bazı hormonların dengesizlikleri osteoporoz gelişme riskini artırabilir. Örneğin, menopoz sırasında düşük östrojen seviyeleri veya düşük testosteron seviyeleri, bir kişinin osteoporoz riskini artırabilir.
İlaçlar: Bazı ilaçlar kemik hastalığı gelişme riskini artırabilir. Örneğin kortikosteroidler, tiroid ilaçları ve seks hormonlarını azaltan ilaçlar kemik sağlığına zarar verebilir.
Yaşam tarzı faktörleri: Düşük fiziksel aktivite seviyeleri, sigara ve aşırı alkol tüketimi gibi yaşam tarzı faktörleri, bir kişiyi osteoporoza yatkın hale getirebilir.
Kemik Hastalıkları Nasıl Teşhis Edilir?
Bir kişinin bir kemik rahatsızlığı teşhisi almak için bir doktora başvurması gerekecektir. Doktor normalde bir kişinin tıbbi geçmişini alarak başlayacaktır. Bu, ne kadar süredir herhangi bir semptom yaşadıkları ve ailelerinde kemik hastalığı öyküsü olup olmadığı ile ilgili soruları içerebilir. Doktor ayrıca şunları kontrol etmek için fizik muayene yapabilir:
- boy kısalması veya kilo kaybı
- duruş değişikliği
- dengede veya bir kişinin yürüme biçimindeki değişiklikler
- kas gücündeki değişiklikler
- osteomiyelitte olduğu gibi herhangi bir kızarıklık veya şişlik
Doktor ayrıca, bir kişinin sahip olduğu kemik hastalığının türünü teşhis etmek için aşağıdakiler de dahil olmak üzere testler isteyebilir:
Röntgen görüntüleme: Bir doktorun kullanabileceği en yaygın X-ışını görüntüleme türü, çift enerjili bir X-ışını absorpsiyometri taramasıdır. Bu, vücudun kemik mineral yoğunluğunu ölçmek için düşük miktarda X-ışınları kullanır.
MRI taramaları: Bu test, vücudun bir görüntüsünü oluşturmak için bir mıknatıs kullanır ve kıkırdak ve bağlar dahil olmak üzere kemiklerin ve diğer dokuların ayrıntılı görüntülerini sağlar.
Kan testleri: Bir doktor, kemik kanseri teşhisini doğrulamak ve kanserin evresi hakkında bilgi sağlamak için kan testleri isteyebilir.
Biyopsi: Bir doktor, doğru bir teşhis için mikroskop altında incelemek üzere etkilenen bölgeden az miktarda kemik dokusu alabilir.
Kemik Hastalıkları Nasıl Tedavi Edilir?
En uygun tedavi seçeneği, kemik hastalığının tipine ve durumun ne kadar ciddi olduğuna bağlı olacaktır. Örneğin, osteoporoz ve osteopenide tedavinin amacı daha fazla kemik kaybını durdurmak ve kırıkların oluşmasını önlemektir. Bu nedenle, tedavi şunları içerebilir:
- Beslenme rehberliği önermek
- Daha fazla fiziksel aktivite yapmak ve sigarayı bırakmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri yapmak
- Kırıkları önlemek için düşme riskini azaltmak için önlemler almak
- İlaç kullanmak
OI gibi bazı durumların şu anda etkili tedavileri yoktur. Bu nedenle, tedavinin amacı semptomları önlemek veya kontrol altına almak ve kas gücünü ve kemik kütlesini iyileştirmektir. İlaç almaya ek olarak, OI’li bir kişi kas gücünü ve hareketliliğini artırmak için fizik tedavi görebilir. Bazı durumlar cerrahi seçenekler gerektirebilir. Örneğin, osteonekrozu olan bir kişinin eklemlerini korumak için genellikle ameliyat olması gerekir. Kemik tümörü olan bir kişi, çıkarılması için ameliyat gerektirebilir. Kemik kanseri olan kişiler, kemik kanserinin ne kadar ilerlemiş olduğuna bağlı olarak kemoterapi veya radyasyon tedavisi gibi ek tedavilere de ihtiyaç duyabilir.
Doktora Ne Zaman Gidilmelidir?
Bir kişinin bir kemiği kırması veya kemik ağrısı gibi semptomlar yaşaması durumunda doktora başvurması önerilir. Yürürken duruşlarında, boylarında, kilolarında veya hareketlerinde bir değişiklik fark ettiklerinde de bir doktora başvurmalıdırlar. Erken teşhis hastalığın daha fazla ilerlemesini önleyebileceği için bu önemlidir.
Özet
Kemik hastalıkları, kemiklerin gücünü veya esnekliğini değiştiren durumları ifade eder. Kemik ağrısı, hareket etmede zorluk ve daha yüksek kemik kırılma riski gibi semptomlara neden olabilirler. Bu koşulların yaşlanma, genetik, hormonal değişiklikler ve beslenme yetersizlikleri gibi birçok potansiyel nedeni olabilir. Düşük düzeyde fiziksel aktivite, sigara ve alkol tüketimi gibi yaşam tarzı faktörleri de kemik hastalığı riskini artırabilir. Bir doktor kemik hastalıklarını belirlemek için testler yapabilir. Teşhisten sonra doktor ilaç, yaşam tarzı değişiklikleri ve ameliyatı içerebilecek uygun bir tedavi planı önerebilir.
Kaynak
Medical News Today, What to know about bone diseases, 2022
Aging: Muscles, bones and joints. (2015).
Autoimmune diseases. (2017).
Bone biopsy. (n.d.).
