Perşembe, Şubat 13, 2025

Bunlara da göz atın

İlgili içerikler

Otizm Nedir?

Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluğu (ASD) bir grup nörogelişimsel bozukluk tanımlamak için kullanılan geniş bir terimdir.

Bu bozukluklar iletişim ve sosyal etkileşim problemleri ile karakterize edilir. ASD’li insanlar genellikle sınırlı, tekrarlayan veya davranış biçimleri gösterirler.

ASD, ırk, kültür veya ekonomik geçmiş ne olursa olsun, dünyadaki herhangi bir bireyde ortaya çıkabilir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, otizm kızlarda erkeklerden daha sık görülür, bu oran kadınlarda 4’e 1’dir.

CDC, 2014 yılında 59 çocuktan yaklaşık 1’inin ASD ile tanımlandığını tahmin etmiştir.

ASD vakalarının arttığına dair göstergeler var. Bazıları bu artışı çevresel faktörlere bağlıyor. Bununla birlikte, uzmanlar vakalarda fiili bir artış olup olmadığını veya sadece daha sık tanı koyduklarını tartışıyor.

Farklı Otizm Türleri Nelerdir?

DSM (Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı), Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından yayımlanır ve klinisyenler tarafından çeşitli psikiyatrik bozuklukları teşhis etmek için kullanılır.

DSM’nin beşinci ve en son baskısı 2013 yılında yayınlanmıştır. DSM-5 şu anda beş farklı ASD alt tipini tanımaktadır. Onlar:

  • Zihinsel engelli olan veya olmayan
  • Dil bozukluğu olan veya olmayan
  • Bilinen bir tıbbi veya genetik hastalık veya çevresel faktör ile ilişkili
  • Başka bir nörogelişimsel, zihinsel veya davranışsal bozuklukla ilişkili
  • Katatonisi olan (donakalım durumu)

Birine bir veya daha fazla şartlandırıcı tanısı konabilir.

DSM-5’ten önce, otizm spektrumundaki insanlara aşağıdaki hastalıklardan biri ile teşhis edilmiş olabilir:

  • Otizm
  • Asperger Sendromu
  • Yaygın gelişim bozukluğu-başka türlü belirtilmemiş (PDD-NOS)
  • Çocukluk çağı dezintegratif bozukluğu

Bu erken tanılardan birini alan kişinin, yeniden değerlendirilmesinin gerekmediğini not etmek önemlidir.

DSM-5’e göre, ASD’nin daha geniş tanısı Asperger’in sendromu gibi hastalıkları kapsamaktadır.

Otizmin Belirtileri Nelerdir?

Otizm belirtileri tipik olarak erken çocukluk döneminde, 12 ile 24 aylık arasında açıkça belirginleşir. Bununla birlikte, belirtiler daha erken veya daha sonra da ortaya çıkabilir.

Erken belirtiler, dil veya sosyal gelişimde belirgin bir gecikme içerebilir.

DSM-5 otizm semptomlarını iki kategoriye ayırır: iletişim ve sosyal etkileşim ile ilgili problemler ve sınırlı veya tekrarlayan davranış veya faaliyet kalıpları.

İletişim ve sosyal etkileşim ile ilgili sorunlar şunlardır:

Duyguları paylaşma, ilgi alanlarını paylaşma veya ileri geri konuşmayı sürdürme güçlüğü dahil, iletişim sorunları;

  • Göz teması sağlama veya beden dilini okuma gibi problemlerle ilgili sözlü olmayan iletişim sorunları
  • İlişkileri geliştirme ve sürdürme güçlüğü

Kısıtlanmış veya tekrarlayan davranış veya faaliyet kalıpları şunları içerir:

  • Tekrarlayan hareketler veya konuşma kalıpları
  • Belirli rutinlere veya davranışlara katı bir şekilde bağlılık
  • Belirli bir sese olumsuz bir tepki gibi, çevrelerinden belirli duyusal bilgilere karşı duyarlılıkta bir artış veya azalma
  • Sabit ilgi alanları veya meşgul olmalar

Bireyler her kategori içinde değerlendirilir ve semptomlarının ciddiyeti not edilir.

Bir ASD teşhisi alabilmek için, kişi birinci kategoride üç semptomun tümünü ve ikinci kategoride en az iki semptomu göstermelidir.

Otizme Ne Sebep Olur?

ASD’nin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak halk arasında bilindiği gibi aşıların ASD yani otizme neden olmadığı bilinmektedir. Bu şehir efsanesinden başka bir şey değildir.

En güncel araştırmalar, tek bir neden olmadığını göstermektedir.

Otizm için şüpheli risk faktörlerinden bazıları şunlardır:

  • Otizmli bir aile üyesine sahip olmak
  • Genetik mutasyonlar
  • Frajil X sendromu ve diğer genetik bozukluklar
  • Yaşlı ebeveynlerden doğma
  • Düşük doğum ağırlığı
  • Metabolik dengesizlikler
  • Ağır metallere ve çevresel toksinlere maruz kalma
  • Viral enfeksiyon öyküsü
  • Valproik asit (Depakene) veya talidomide (Thalomid) ilaçlara fetal maruz kalma

Ulusal Nörolojik Bozukluklar ve İnme Enstitüsü’ne (NINDS) göre, bir kişinin otizm geliştirip geliştirmeyeceğini hem genetik hem de çevre belirleyebilir.

Bununla birlikte, eski ve yeni birçok kaynak, hastalığın aşılardan kaynaklanmadığı sonucuna varmıştır.

Tartışmalı çok düşük sayıda hasta içeren 1998 yılında yayınlanan bir çalışmada otizm ile kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (MMR) aşısı arasında sözde bir bağlantı olduğunu açıkladı. Ancak, bu çalışmanın bir çok başka araştırmalar tarafından aksi kanıtlandı ve nihayet 2010 yılında çalışma geri çekildi.

Otizmi Teşhis Etmek için Hangi Testler Kullanılır?

Bir ASD teşhisi birkaç farklı tarama, genetik test ve değerlendirmeyi içerir.

Gelişimsel Taramalar

Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), tüm çocukların 18 ve 24 aylarda ASD taraması yaptırmasını önerir.

Tarama, ASD’ye sahip olabilecek çocukların erken tanımlanmasında yardımcı olabilir. Bu çocuklar erken tanı ve müdahaleden faydalanabilirler.

Yeni yürümeye başlayan çocuklarda Otizm için Modifiye Kontrol Listesi (M-CHAT) birçok pediatri ofisi tarafından kullanılan yaygın bir tarama aracıdır. Bu 23 soruluk anket ebeveynler tarafından doldurulmuştur. Pediatristler ASD riski taşıyan çocukları belirlemek için verilen yanıtları kullanabilirler.

Taramanın bir teşhis olmadığını not etmek önemlidir. ASD için pozitif olarak tarama yapan çocuklar mutlaka bir bozukluğa sahip değildir. Ek olarak, taramalar bazen ASD’si olan her çocuğu tespit etmemektedir.

Diğer Taramalar ve Testler

Çocuğunuzun doktoru, aşağıdakiler dahil otizm için bir test kombinasyonu önerebilir:

  • Genetik hastalıklar için DNA testi
  • Davranış değerlendirme
  • Otizmle ilgili olmayan görüş ve işitmeyle ilgili sorunları tespit etmek için görsel ve sesli testler
  • Mesleki terapi taraması
  • Otizm Teşhis Gözlem Çizelgesi (ADOS) gibi gelişimsel anketler

Teşhisler tipik olarak uzman bir ekip tarafından yapılır. Bu ekip çocuk psikologlarını, meslek terapistlerini veya konuşma ve dil patologlarını kapsayabilir.

Otizm Nasıl Tedavi Edilir?

Otizm için “tedavi” yoktur, ancak tedaviler ve diğer tedavi önerileri insanların kendilerini daha iyi hissetmelerine veya semptomlarını hafifletmelerine yardımcı olabilir.

Birçok tedavi yaklaşımı, aşağıdaki gibi tedavileri içerir:

  • Davranışsal terapi
  • Oyun terapisi
  • İş terapisi
  • Fizik Tedavi
  • Konuşma terapisi

Masajlar, ağırlıklı battaniyeler ve kıyafetler ve meditasyon teknikleri de rahatlatıcı etkilere neden olabilir. Bununla birlikte, tedavi sonuçları değişecektir.

Bazı hastalar bazı yaklaşımlara iyi cevap verirken diğerleri buna cevap vermeyebilir.

Alternatif Tedaviler

Otizmi yönetmek için alternatif tedaviler şunları içerebilir:

  • Yüksek doz vitaminler
  • Metallerin vücuttan atılmasını içeren şelasyon tedavisi
  • Hiperbarik oksijen tedavisi
  • Melatonin

Alternatif tedaviler üzerine yapılan araştırmalar karışıktır ve bu tedavilerin bazıları tehlikeli olabilir.

Bunlardan herhangi birine yatırım yapmadan önce, ebeveynler ve bakıcılar, araştırma ve finansal maliyetleri olası yararlara karşı tartmalıdır. Otizm için alternatif tedaviler hakkında daha fazla bilgi edinin.

Diyet Otizm Üzerinde Etkili Olabilir Mi?

ASD’li insanlar için özel bir diyet uygulanmamıştır. Bununla birlikte, bazı otizm savunucuları davranış değişikliklerini en aza indirmeye ve genel yaşam kalitesini arttırmaya yardımcı olmak için diyet değişikliklerini araştırıyor.

Otizm diyetinin temeli yapay katkı maddelerinin kullanılmamasıdır. Bunlar koruyucuları, renkleri ve tatlandırıcıları içerir.

Bir otizm diyeti bunun yerine tüm yiyeceklere odaklanabilir, örneğin:

  • Taze meyve ve sebzeler
  • Yağsız kümes hayvanları
  • Balık
  • Doymamış yağlar
  • Çok fazla su

Bazı otizm savunucuları ayrıca glütensiz bir diyeti de desteklemektedir. Protein glüteni buğday, arpa ve diğer tahıllarda bulunur.

Bu savunucular, glütenin, ASD’li bazı insanlarda iltihaplanma ve olumsuz vücut reaksiyonları oluşturduğuna inanmaktadır. Bununla birlikte, bilimsel araştırma otizm, glüten ve kazein olarak bilinen başka bir protein arasındaki ilişki konusunda kesin değildir.

Bazı çalışmalar ve anekdot kanıtlar, diyetin, otizme benzeyen bir durum olan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarının iyileştirilmesine yardımcı olabileceğini öne sürdü. DEHB diyeti hakkında daha fazla bilgi edinin.

Otizm Çocukları Nasıl Etkiler?

Otizmi olan çocuklar, akranlarıyla aynı gelişimsel kilometre taşlarına ulaşamayabilir veya daha önce geliştirilen sosyal veya dil becerilerinin kaybını gösterebilirler.

Örneğin otizmi olmayan 2 yaşında, basit oyunlarına ilgi gösterebilir. Otizmi olmayan 4 yaşında bir çocuk diğer çocuklarla aktivitelere katılmaktan zevk alabilir. Otizmi olan bir çocuk başkalarıyla etkileşime girmekte zorlanabilir veya bu hoşuna gitmez.

Otizmi olan çocuklar tekrarlayan davranışlarda bulunabilir, uyumakta zorluk çekebilir veya zorunlu olarak gıda dışı yiyecekleri yiyebilirler. Yapısal bir ortam veya tutarlı bir rutin olmadan gelişmeyi zor bulabilirler.

Çocuğunuzda otizm varsa, sınıfta başarılı olmalarını sağlamak için öğretmenleriyle yakın çalışmak durumunda kalabilirsiniz.

Otizmi olan çocuklara ve sevdiklerine yardımcı olmak için birçok kaynak mevcuttur.

Yerel destek grupları, kar amacı gütmeyen ulusal Otizm Derneği aracılığıyla bulunabilir. Otizm Konuşması organizasyonu ayrıca ebeveynlere, kardeşlere, büyükanne ve büyükbabalara ve otizmi olan çocukların arkadaşlarına yönelik hedefli araçlar sunar.

Otizm ve Egzersiz

Otizmi olan çocuklar, bazı egzersizlerin hayal kırıklıklarını hafifletmede ve genel refahı arttırmada rol oynayabilir.

Çocuğunuzun hoşlandığı her türlü egzersiz yararlı olabilir. Yürümek ve oyun parkında eğlenmek ideal.

Yüzmek ve suda olmak hem egzersiz hem de duyusal bir oyun etkinliği olabilir. Duyusal oyun aktiviteleri, otizmli insanların duyularından sinyalleri işlemekte zorlananlara yardımcı olabilir.

Bazen temas sporları otizmli çocuklar için zor olabilir. Bunun yerine diğer zorlu ancak güçlendirici alıştırmaları teşvik edebilirsiniz. Çocuklar için kol çemberleri, yıldız sıçramaları ve diğer otizm egzersizleriyle ilgili bu ipuçlarına başlayın.

Otizm Kızları Nasıl Etkiler?

Cinsiyete özgü prevalansı nedeniyle, otizm genellikle bir erkek hastalığı olarak klişeleştirilmiştir. CDC’ye göre, ASD’ler kızlarda erkeklerden 4 kat daha yaygın.

Ancak bu, otizmin kızlarda oluşmadığı anlamına gelmez. Aslında, CDC, her 152 kız çocuğunda  yaklaşık 1’in yani %0.66`sının otizme sahip olduğunu tahmin ediyor. Otizm kadınlarda bile farklı olabilir.

Son on yıla kıyasla, otizm şimdi daha erken ve daha sık test ediliyor. Bu, hem erkek hem de kız çocuklarında bildirilen daha yüksek oranlara yol açar.

Otizm Yetişkinleri Nasıl Etkiler?

ASD’li olanları sevenler, otizmli yaşamın bir yetişkin için nasıl göründüğü konusunda endişelenebilirler.

ASD’li yetişkinlerin azınlığı bağımsız olarak yaşayabilir veya çalışabilir. Bununla birlikte, ASD’li birçok yetişkin yaşamları boyunca sürekli yardım veya müdahale gerektirmektedir.

Tedavileri ve diğer tedavileri hayatın başlarında tanıtmak, daha fazla bağımsızlığa ve daha iyi yaşam kalitesine yol açabilir.

Bazen, spektrumda olan insanlara, yaşamın ilerleyen zamanlarına kadar tanı konulmaz. Bu, kısmen, pratisyen hekimler arasında önceki bir farkındalık eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Yetişkin otizmi olduğundan şüpheleniyorsanız yardım isteyin. Teşhis için geç değil.

Otizm Farkındalığı Neden Önemlidir?

Nisan Dünya Otizm Ayı. Aynı zamanda Amerika Birleşik Devletleri’nde Ulusal Otizm Farkındalık Ayı olarak kabul edildi. Bununla birlikte, birçok savunucu haklı olarak, sadece 30 belirli gün boyunca değil, yıl boyunca ASD’lerle ilgili farkındalığı arttırma ihtiyacını duyduğunu belirtti.

Otizm farkındalığı aynı zamanda empati ve ASD’lerin herkes için farklı olduğu anlayışı gerektirir.

Bazı tedaviler ve tedaviler bazı insanlar için çalışabilir, diğerleri için değil. Ebeveynler ve bakıcılar, otizmi olan bir çocuğun savunuculuğunun en iyi yolu hakkında da farklı görüşlere sahip olabilir.

Otizm ve DEHB Arasındaki Fark Nedir?

Otizm ve DEHB bazen birbirleriyle karıştırılmaktadır.

DEHB tanılı çocukların tutarlı bir şekilde kıpırdatma, konsantre olma ve başkalarıyla göz kontağını sürdürme sorunları vardır. Bu semptomlar ayrıca spektrumdaki bazı insanlarda da görülür.

Bazı benzerliklere rağmen, DEHB bir spektrum bozukluğu olarak kabul edilmemektedir. İkisi arasındaki en büyük fark, DEHB olan kişilerin sosyo-iletişimsel becerilerden yoksun olma eğiliminde olmalarıdır.

Çocuğunuzun hiperaktivite semptomları olduğunu düşünüyorsanız, olası DEHB testi hakkında doktorlarıyla konuşun. Çocuğunuzun doğru tedaviyi aldığından emin olmak için kesin bir tanı koymak önemlidir.

Bir kişinin hem otizme hem de DEHB’ye sahip olması da mümkündür.

Otizmi Olan İnsanlar için Bakış Açısı Nedir?

ASD’ler için bir tedavi yoktur. En etkili tedaviler erken ve yoğun davranışsal müdahaleleri içerir. Bir çocuk ne kadar erken bir zamanda bu programlara kaydolursa, görünüşleri o kadar iyi olacaktır.

Otizmin karmaşık olduğunu ve ASD’li bir kişinin kendileri için en uygun programı bulmasının zaman aldığını unutmayın.

Kaynak: Healthline, Everything You Need to Know About Autism, 2018.

Referanslar:

Popüler Gönderiler