Nöroleptikler olarak da adlandırılan antipsikotik ilaçlar, şizofreni, şizoaffektif bozukluk ve bipolar bozukluk gibi durumların tedavisinin büyük bir parçası olabilir. Bu ilaçları alan bazı kişiler, kollarının, bacaklarının ve yüzlerinin kontrolsüz hareketlerini içeren yan etkiler yaşayabilir. Buna tardif diskinezi denir. Semptomlar şunları içerebilir:
- ellerin ve bacakların hızlı sarsıntı hareketleri
- boyun ve gövdenin bükülmesi
- kaşları çatmak
- dudak şapırdatma, çiğneme veya dil çıkarma
- dudakların büzülmesi
- hızlı göz kırpma
Tardif diskinezi, insanları aylarca veya yıllarca antipsikotik ilaçlar kullanana kadar etkilemeyebilir. Tardif diskineziye neden olma olasılığı en yüksek olan ilaçlar, hareketi kontrol etmeye yardımcı olan kimyasal bir haberci olan dopamin reseptörlerini bloke eder. Bu reseptörleri bloke etmek, bazı insanlar için hareketi daha az düzgün ve kontrol edilebilir hale getirebilir. Tardif diskinezi hakkında pek çok yanlış anlama vardır. Bu bozuklukla ilgili gerçeği bilmek önemlidir, böylece bunu yaşarsanız yardım alabilirsiniz.
1- Tardif diskinezi nadirdir
Tardif diskinezi, Amerika Birleşik Devletleri’nde 500.000 veya daha fazla kişiyi etkilemektedir. Daha eski nöroleptik ilaçlar alan kişilerin en az yüzde 20’si bu yan etkiyi yaşıyor. Nöroleptik ilaçlar alan postmenopozal kadınların yüzde 30’unu etkileyen, kadınlarda ve yaşlı erişkinlerde daha da yaygındır.
2- Tardif diskinezi yalnızca şizofreni ve bipolar bozuklukla yaşayan insanları etkiler
Tardif diskineziye neden olan nöroleptik ilaçlar genellikle şizofreni ve bipolar bozukluk gibi zihinsel sağlık durumları için reçete edilir. Bu ilaçların çoğu, aşağıdakiler gibi diğer durumların yönetilmesine yardımcı olmak için de reçete edilebilir:
- dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- depresyon
- yeme bozuklukları
- uykusuzluk hastalığı
- obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
- travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- madde kullanımı
- Tourette sendromu
3- Sadece nöroleptik ilaçlar tardif diskineziye neden olur
Nöroleptik ilaçlar en sık geç diskinezi ile bağlantılı ilaçlardır. Ancak bazı antidepresanlar, bulantı önleyici ilaçlar ve lityum da bu yan etkiye neden olabilir.
4- Tardif diskinezi geliştirmek için bu ilaçlar uzun süre alınmalıdır
Bir yıl veya daha uzun süre nöroleptik ilaç aldıktan sonra geç diskinezi geliştirme olasılığınız daha yüksektir. Ancak semptomlar, bu ilaçlardan birini almaya başladıktan haftalar hatta günler sonra başlayabilir. Daha yaşlı yetişkinlerin kısa bir süre nöroleptik aldıktan sonra semptomlar yaşama olasılığı daha yüksektir.
5- Bu ilaçları alan genç insanlar tardif diskinezi için daha yüksek risk altındadır
Her yaştan insan bu yan etkiyi geliştirebilir, ancak daha yaşlı yetişkinleri etkileme olasılığı daha yüksektir. 45 yaşın üzerindeki kişilerin yüzde 60’a kadarında bir yıl boyunca nöroleptik aldıktan sonra geç diskinezi gelişebilir. Bu ilaçları ne kadar uzun süre alırsanız, risk o kadar yüksek olur.
6- Daha yeni antipsikotik ilaçlar tardif diskineziye neden olmaz
Haloperidol, klorpromazin ve proklorperazin gibi daha eski antipsikotik ilaçların geç diskineziye neden olma olasılığı daha yüksektir. Ancak klozapin ve ketiapin gibi daha yeni atipik antipsikotik ilaçlar da bazen bu yan etkiye neden olabilir.
7- Tardif diskinezi, Parkinson hastalığı ile aynıdır
Hem tardif diskinezi hem de Parkinson hastalığı, dopamine bağlı hareket bozukluklarıdır, ancak bunlar iki farklı durumdur. Parkinson hastalığı hareket etmeyi zorlaştırırken, tardif diskinezi çok fazla harekete neden olur. Semptomları birbirinden ayırmak zor olabileceğinden, teşhis için bir nörolog görmek önemlidir.
8- Tardif diskinezi önemli değildir
Tardif diskinezi yaşayan kişilerin yüzde 70 kadarında hafif semptomlar görülür. Sadece yaklaşık yüzde 3’ünün yutma ve nefes almada zorluk gibi semptomları içeren daha ciddi bir vakası vardır. Ancak tardif diskinezi hafif olduğunda bile yine de sorunlara neden olabilir. Tardif diskinezi ile yaşayan insanların yarısından fazlası hareketlerden utandıklarını söylüyor. Şiddetli tardif diskinezi ağrılı ve sakatlayıcı olabilir. Bu yan etkiye sahip kişilerin depresyona girmesi yaygın bir durumdur. Bazıları intiharı bile düşünür.
9- Bu hareket bozukluğuna sahipseniz, ilacınızı hemen almayı bırakmalısınız
Kendi başınıza nöroleptik ilaç almayı bırakmamalısınız. Belirtilerinizin geri dönmesine yol açabilir. Durdurma, dozun aylar boyunca yavaşça düşürülmesini içeren kademeli bir süreçtir. Tardif diskineziniz varsa, doktorunuz size bunu nasıl tedavi edeceğinizi söyleyebilir ve nöroleptik ilacınızı azaltma sürecinde size güvenli bir şekilde rehberlik edebilir.
10- İlaçlarınızı almayı bıraktığınız anda belirtileriniz duracaktır
Tardif diskinezinin belirtileri, onlara neden olan ilaçları almayı bıraktıktan sonra bile sizde kalabilir. Ancak en azından semptomların bir kısmı zamanla iyileşmeli veya kaybolmalıdır.
11- Bu konuda yapabileceğiniz hiçbir şey yoktur
Tardif diskinezi semptomlarını azaltmanın veya yönetmenin birkaç yolu vardır. Doktorunuz buna neden olan nöroleptik ilacın dozunu değiştirebilir. Doktorunuz sizi farklı bir antipsikotik ilaca da değiştirebilir. Doktorunuz tardif diskinezinin kendisini ele almak için daha yeni bir tedavi de önerebilir. Bu yeni ilaçlar, istemsiz hareketleri durdurmaya veya oluşumlarını azaltmaya yardımcı olmak için vücudunuzdaki dopamin seviyesini düşürmeye yardımcı olur.
Özet
Tardif diskinezi, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi durumları tedavi etmek için kullanılan antipsikotik ilaçların bir yan etkisidir. Bu ilaçlardan birini alırsanız, yüzünüz, boynunuz, kollarınız veya bacaklarınızda kontrol edilemeyen hareketler yaşarsanız doktorunuza söyleyin. Geç diskinezi için ne kadar erken tedavi görürseniz, rahatlama bulma olasılığınız o kadar artar.
Kaynak
Healthline, 11 Myths About Tardive Dyskinesia, Debunked, 2022
Ameer et al. Neuroleptic medications. 2021.
Caroff. Overcoming barriers to effective management of tardive dyskinesia. 2019.
Tardive dyskinesia. (n.d.)
