Vitamin Nedir?
Vitaminler, yaşamı sürdürmek için düşük miktarlarda ihtiyaç duyulan organik bileşiklerdir. İnsan vücudu vitaminleri ya yeterince üretemediği ya da hiç üretmediği için, çoğu vitaminin yiyeceklerden alınması esastır.
Her organizmanın farklı vitamin gereksinimleri vardır. Örneğin, insanların C vitamini veya askorbik asit tüketmesi gerekir, ancak bu köpekler için geçerli değildir. Köpekler kendi ihtiyaçları için yeterli C vitamini üretebilir veya sentezleyebilirler.
D vitamini de, yiyeceklerde yeterince mevcut olmadığından, vücutta üretilebilmesi için güneş ışığına doğrudan maruziyet çok önemlidir.
Farklı vitaminlerin farklı rolleri vardır ve bunlar farklı miktarlarda gereklidir.
Vitaminler hakkında bilinmesi gerekenler:
- 13 bilinen vitamin vardır.
- Vitaminler suda ya da yağda çözünürler.
- Yağda çözünen vitaminler, suda çözünenlere göre vücutta daha kolay depolanabilirler.
- Vitaminler her zaman karbon içerir, bu yüzden “organik” olarak tanımlanırlar.
- Gıdalar en iyi vitamin kaynağıdır, ancak bazı kişiler için takviyeleri kullanmak gerekebilir. Bunun için her kişide hekim tarafından değerlendirme yapılması gerekir.
Vitamin Türleri Nelerdir?
Yağda çözünen vitaminler
Yağda çözünen vitaminler, vücudumuzda yağ dokularında ve özellikle karaciğerin yağ hücrelerinde depolanır. A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünürdür. Bu vitaminler, yağların veya lipitlerin yardımıyla bağırsak yoluyla emilir ve suda çözünen vitaminlere göre günlerce ve bazen de aylarca vücutta saklanabilir.
Suda çözünen vitaminler
Suda çözünen vitaminlerin vücutta depolanma ihtimalleri olmadığı için vücutta uzun süre kalamaz ve çok geçmeden idrarla atılırlar. Bu nedenle suda çözünen vitaminlerin yağda çözünenlere göre daha düzenli alınmaları şarttır. C ve tüm B vitaminleri suda çözünürdür.
Alfabetik Sırayla Vitaminler
A vitamini
A vitamini kimyasal isimleri: Retinol, retinal ve beta karoten de dahil olmak üzere dört karotenoid.
Yağda çözünürdür, vücudda saklanması kolaydır.
Yetersizliği gece körlüğüne ve keratomalazi’ye neden olabilir, bu da kuru bir kornea ile sonuçlanan bir göz bozukluğudur.
En iyi kaynaklar: Karaciğer, havuç, brokoli, tatlı patates, tereyağı, lahana, ıspanak, kabak, kara lahana, bazı peynirler, yumurta, kayısı, kavun, karpuz ve süt.
B vitamini
Kimyasal adı: Tiamin.
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği Beriberi ve Wernicke-Korsakoff sendromuna neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Maya, tahıl taneleri, ayçiçeği tohumu, kahverengi pirinç, tam tahıllı çavdar, kuşkonmaz, lahana, karnabahar, patates, portakal, karaciğer ve yumurta.
Vitamin B2
Kimyasal adı: Riboflavin.
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği ağız mukozasında, dilde ve dudaklarda iltihaplanma, ağız köşelerinde çatlaklarla oluşan ariboflavinoz’a neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Kuşkonmaz, muz, hurma, bamya, süzme peynir, süt, yoğurt, et, yumurta, balık ve yeşil fasulye.
B3 vitamini
Kimyasal isimler: Niasin, niasinamid.
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği diyare, dermatit ve zihinsel rahatsızlık semptomları ile birlikte gelişen Pellagra hastalığına neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Karaciğer, kalp, böbrek, tavuk, sığır eti, balık (ton balığı, somon), süt, yumurta, avokado, hurma, domates, yapraklı sebzeler, brokoli, havuç, tatlı patates, kuşkonmaz, fındık, kepekli tahıllar, baklagiller ve mantarlar.
B5 vitamini
Kimyasal adı: Pantotenik asit
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Yetersizliği paresteziye veya uyuşmalara neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Et, tam tahıllar (öğütme olabilir), brokoli, avokado, arı sütü ve balık yumurtası.
B6 Vitamini
Kimyasal isimler: Piridoksin, piridoksamin, piridoksal
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği anemiye, periferik nöropatiye veya sinir sisteminin bazı parçalarına zarar verebilir.
En iyi kaynaklar: Et, muz, tam tahıllar, sebzeler ve fındık.
Süt kurutulduğunda, B6’nın yaklaşık yarısını kaybeder. Gıdaların dondurucu ve konserve yapılması da içeriğindeki vitaminlerin etkilerini azaltabilir.
B7 vitamini
Kimyasal adı: Biyotin
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği dermatit, enterit veya bağırsak iltihabına neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Yumurta sarısı, karaciğer ve sebzeler.
Vitamin B9
Kimyasal isimler: Folik asit, folinik asit
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Gebelikte eksikliği doğumda nörolojik kusurlara neden olabilir. Gebelik planlayan kadınlara gebelikten önce tüm yıl boyunca folik asit takviyesi önerilmelidir.
En iyi kaynaklar: Yapraklı sebzeler, baklagiller, karaciğer, maya, bazı güçlendirilmiş tahıl ürünleri ve ayçiçeği tohumu.
B12 vitamini
Kimyasal isimler: Siyanokobalamin, hidroksokobalamin, metilkobalamin
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Yetersizliği megaloblastik anemiye neden olabilir. Bu durumda kemik iliği olağan dışı büyük, anormal, olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri üretir.
En iyi kaynaklar: Balık, kabuklu deniz ürünleri, et, kümes hayvanları, yumurta, süt ve süt ürünleri, bazı güçlendirilmiş tahıllar ve soya ürünleri yanı sıra güçlendirilmiş beslenme mayası.
Özellikle vejetaryenlerin B12 takviyeleri almaları tavsiye edilir.
C vitamini
Kimyasal adı: Askorbik asit
Suda çözünür, vücutta saklanması zordur.
Eksikliği megaloblastik anemiye neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Meyve ve sebzeler. Ülkemizde bulunmasa da Kakadu eriği ve camu camu meyvesi tüm gıdaların en yüksek C vitamini içeriğine sahip olan tropikal meyvelerdir. Isı ile C vitamini etkisini kaybettiğinden, tüketimde buna dikkat etmek gerekir.
D vitamini
Kimyasal isimler: Ergokalsiferol, kolekalsiferol.
Yağda çözünür, vücutta saklanması kolaydır.
Eksikliğinde, besinlerle alınan ve kemik gelişimi için önemli olan kalsiyum ve fosfor da bağırsaklardan emilemediğinden, çocuklarda kemiklerin yumuşaması ve zayıflamasına neden olan Rikets görülür.
En iyi kaynaklar: Vücudumuz D vitaminini üretebilir. Güneş ışığından alınan ultraviyole B (UVB), D vitamininin ciltte üretilmesine neden olur. Ayrıca yağlı balıklarda, yumurtalarda, sığır karaciğerinde ve mantarlarda bulunur.
E vitamini
Kimyasal isimler: Tokoferoller, tokotrienoller
Yağda çözünür, vücutta saklanması kolaydır.
Yetersizlik nadirdir, ancak yenidoğanda hemolitik anemiye neden olabilir. Bu kırmızı kan hücrelerinin normal ömürlerini tamamlamadan yıkıma uğrayarak kan dolaşımından uzaklaşması durumudur.
En iyi kaynaklar: Kivi, badem, avokado, yumurta, süt, fındık, yeşil yapraklı sebzeler, ısıtılmamış bitkisel yağlar, buğday tohumu ve tam tahıllar.
K vitamini
Kimyasal isimleri: Phylloquinone, menaquinones
Yağda çözünür, vücutta saklanması kolaydır.
Eksikliği kanamaya eğilime neden olabilir.
En iyi kaynaklar: Yeşil yapraklı sebzeler, avokado, kivi ve özellikle maydanoz çok yüksek K vitamini içerir.
Kaynak : MedicalNewsToday, Vitamins: What are they and what do they do?, September 2017
