Tardif diskinezi (TD), nöroleptik ilaçların neden olduğu bir yan etkidir. TD, seğirme, yüzünü buruşturma ve itme gibi kontrolsüz veya istemsiz hareketlere neden olur. Nöroleptik ilaçlar, antipsikotik ilaçları içerir. Genellikle psikiyatrik bozukluklar ve nörolojik bozukluklar için reçete edilirler. Bazen, nöroleptik ilaçlar gastrointestinal (GI) bozukluklar için reçete edilir. Bu ilaçlar beyninizdeki dopamin reseptörlerini bloke eder. Dopamin, duyguları ve beyninizin zevk merkezini kontrol etmeye yardımcı olan bir kimyasaldır.
Aynı zamanda motor fonksiyonlarınızda da rol oynar. Çok az dopamin kaslarınızı etkileyebilir ve TD’nin belirti ve semptomlarına neden olabilir. Bazı araştırmalar, bu ilaçları alan kişilerin yüzde 20 ila 50’sinin tedavileri boyunca TD geliştireceğini öne sürüyor. Durum kalıcı olabilir, ancak semptomlar başladıktan sonra tedavi, semptomların ilerlemesini ve çoğu durumda tersine dönmesini önleyebilir. Bu nedenle, herhangi bir durumu tedavi etmek için nöroleptik ilaçlar kullanıyorsanız düzenli olarak doktorunuza danışmanız önemlidir. Semptomların ortaya çıkması birkaç ay veya yıl alabilir, ancak bazı insanlar sadece bir dozdan sonra reaksiyon yaşayabilir.
Tardif Diskinezi Belirtileri Nelerdir?
Hafif ila orta dereceli TD vakaları, aşağıdakilerin sert, sarsıntılı hareketlerine neden olur:
- yüz
- dil
- dudaklar
- çene
Bu hareketler, sık sık göz kırpmayı, dudakları şapırdatmayı veya büzüştürmeyi ve dili dışarı çıkarmayı içerebilir. Orta derecede TD vakası olan kişiler genellikle aşağıdaki alanlarda ek kontrolsüz hareket yaşarlar:
- bacaklar
- parmaklar
Şiddetli TD vakaları sallanmaya, gövdenin bir yandan diğer yana hareket etmesine ve pelvisin itilmesine neden olabilir. İster hızlı ister yavaş olsun, TD ile ilişkili hareketler o kadar rahatsız edici olabilir ki, çalışma, günlük görevleri gerçekleştirme ve aktif kalma becerilerinizi engellerler.
Tardif Diskinezi Nedenleri Nelerdir?
TD çoğunlukla nöroleptik veya antipsikotik ilaçların bir yan etkisidir. Bu ilaçlar şizofreni, bipolar bozukluk ve diğer zihinsel sağlık durumlarını tedavi etmek için reçete edilir. TD ilaçları da bazen GI bozukluklarını tedavi etmek için reçete edilir. TD geliştirme riskiniz, bu ilaçları ne kadar uzun süre kullanırsanız o kadar artar. “Birinci nesil” antipsikotikler olarak bilinen bu ilaçların daha eski bir sürümünü alan kişilerin, daha yeni ilaçlar kullanan kişilere göre TD geliştirme olasılığı daha yüksektir. Yaygın olarak TD ile bağlantılı ilaçlar şunları içerir:
Klorpromazin: Bu, şizofreni semptomlarını tedavi etmek için reçete edilir.
Flufenazin: Bu ilaç, düşmanlık ve halüsinasyonlar dahil olmak üzere şizofreni ve psikoz semptomlarını tedavi edebilir.
Haloperidol: Haloperidol, psikotik bozuklukları, Tourette sendromunu ve davranış bozukluklarını tedavi etmek için reçete edilir.
Metoklopramid: Metoklopramid, mide ekşimesi ve yemek borusundaki ülserler ve yaralar dahil olmak üzere GI problemlerini tedavi etmek için kullanılır.
Perfenazin: Bu, şizofreni semptomlarının yanı sıra yetişkinlerde şiddetli mide bulantısı ve kusmayı tedavi etmek için kullanılır.
Proklorperazin: Proklorperazin şiddetli mide bulantısı ve kusmanın yanı sıra anksiyete ve şizofreniyi tedavi etmek için reçete edilir.
Tioridazin: Bu şizofreni tedavisi için reçete edilir.
Trifluoperazin: Bu ilaç şizofreni ve anksiyeteyi tedavi etmek için reçete edilir.
Antidepresan ilaçlar: Bunlara trazodon, fenelzin, amitriptilin, sertralin ve fluoksetin dahildir.
Nöbet önleyici ilaçlar: Bunlara fenitoin ve fenobarbital dahildir.
Yaşamları boyunca bu ilaçlardan bir veya daha fazlasını alan herkes TD geliştirmez. TD yaşayan bazı kişiler, ilacı almayı bıraktıktan sonra bile semptomların devam ettiğini görecektir. Diğer insanlar, ilacı durdurduktan veya azalttıktan sonra semptomların düzeldiğini görebilir. Neden bazı insanların düzelip diğerlerinin gelişmediği açık değildir. TD semptomları yaşamaya başlarsanız ve nöroleptik ilaçlar kullanıyorsanız, hemen doktorunuza bildirin. Belirtileri durdurmak için dozunuzu azaltmaya veya farklı bir ilaca geçmeye karar verebilirler.
Tardif Diskinezi Nasıl Tedavi Edilir?
TD’yi tedavi etmenin birincil amacı, onu tamamen önlemektir. Bu, doktorunuz tarafından düzenli değerlendirmeler gerektirir. Bu değerlendirmeler sırasında doktorunuz, TD geliştirip geliştirmediğinizi belirlemek için bir dizi hareket ölçümü kullanacaktır. TD belirtileri göstermeye başlarsanız, doktorunuz dozunuzu düşürmeye veya TD’ye neden olma olasılığı daha düşük olan yeni bir ilaca geçmeye karar verebilir.
2017’de ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), TD semptomlarını tedavi etmek için iki ilacı onaylamıştır. Bu ilaçlar – valbenazin ve deutetrabenazin – beyninizdeki dopamini düzenler. Beyninizin kas hareketinden sorumlu bölgelerinde kimyasalın ne kadarının alındığını kontrol ederler. Bu, uygun hareketi geri kazanmaya ve TD belirtilerini azaltmaya yardımcı olur. Sizin için doğru olan tedavi birkaç faktöre bağlı olacaktır. Bunlar şunları içerir:
- TD semptomlarının ne kadar şiddetli olduğu
- İlacın ne kadar süredir kullanıldığı
- Yaş
- Hangi ilacın kullanıldığı
- Diğer nörolojik bozukluklar gibi ilişkili durumlar
Ginkgo biloba veya melatonin gibi bazı doğal ilaçlar semptomları azaltmada bir miktar fayda sağlayabilir. Örneğin, bir çalışma, bir ginkgo biloba özütünün şizofreni hastalarında TD semptomlarını azaltabileceğini bulmuştur. Ancak, doğal bir çare denemeden önce daima doktorunuzla konuşun.
Tardif Diskinezi İle İlişkili Koşullar Nelerdir?
TD sadece bir tür diskinezidir. Diğer türler, diğer durumların veya hastalıkların sonucu olabilir. Örneğin Parkinson hastalığı olan kişiler diskinezi yaşayabilir. Diğer hareket bozuklukları olan kişiler de diskinezi semptomları yaşayabilir. Ek olarak, TD semptomları diğer bazı durumlara benzer olabilir. Atipik hareketlere de neden olan hastalık ve durumlar şunları içerir:
- Huntington hastalığı
- beyin felci
- Tourette sendromu
- distoni
Doktorunuzun TD’yi teşhis etme çabalarının bir kısmı, TD ile karıştırılabilecek ilişkili koşullar ve benzer durumlardan geçiyor. Nöroleptik ilaç kullanma öyküsü, olası TD vakalarını diğer nedenlerden ayırmaya yardımcı olur, ancak bu her zaman bu kadar basit değildir.
Tardif Diskinezi Nasıl Teşhis Edilir?
TD semptomlarının ortaya çıkması zaman alabilir. İlacı almaya başladıktan birkaç hafta sonra ortaya çıkabilirler. Ayrıca çok daha fazla aylar hatta yıllar alabilirler. Bu nedenle TD’yi teşhis etmek zor olabilir. İlacı aldıktan sonra semptomlar ortaya çıkarsa, doktorunuz ilacı ve teşhisi o kadar çabuk bir araya getiremeyebilir. Bununla birlikte, ilacı hala kullanıyorsanız, teşhis biraz daha kolay olabilir. Doktorunuz teşhis koymadan önce fizik muayene yapmak isteyecektir. Bu sınav sırasında hareket yeteneklerinizi ölçecekler. Doktorunuz büyük olasılıkla Anormal İstemsiz Hareket Ölçeği (AIMS) adı verilen bir ölçek kullanacaktır. AIMS, doktorların üç şeyi ölçmesine yardımcı olan beş noktalı bir ölçümdür:
- hareketlerin şiddeti
- hareketlerin farkında olup olunmadığı
- bunların bir sonucu olarak sıkıntı içinde olup olunmadığı
Doktorunuz atipik hareketlere neden olan diğer bozuklukları ekarte etmek için kan testleri ve beyin taramaları isteyebilir. Diğer koşullar ekarte edildikten sonra, doktorunuz teşhis koyabilir ve sizinle tedavi seçeneklerini tartışmaya başlayabilir.
Özet
Antipsikotik ilaçlar alıyorsanız, doktorunuz TD semptomları için sizi düzenli olarak kontrol etmelidir. Yıllık bir sınav önerilir. Erken bir teşhis alırsanız, ilacı almayı bıraktığınızda, ilaçları değiştirdiğinizde veya dozunuzu azalttığınızda, yaşadığınız herhangi bir semptom çözülebilir. Bununla birlikte, TD semptomları kalıcı olabilir. Bazı insanlar için, ilacı bıraktıktan sonra bile zamanla kötüleşebilirler.
TD’yi önlemenin en iyi yolu, vücudunuzun ve yaşadığınız olağandışı semptomların farkında olmaktır. Alışılmadık bir şey olursa doktorunuzla randevu alın. Birlikte, hareketleri nasıl durduracağınıza ve altta yatan sorunları nasıl ele alacağınıza karar verebilirsiniz.
Kaynak
Healthline, Everything to Know About Tardive Dyskinesia, 2022
Abnormal Involuntary Movement Scale (AIMS). (n.d.)
Castro et al. Effectiveness of melatonin in tardive dyskinesia. 2011.
Cornett et al. Medication-induced tardive dyskinesia: A review and update. 2017.
